به حول و قوه الهی ترجمه جلد سوم کتاب قوت القلوب في معاملة المحبوب به پایان رسید. این جلد عمدتاً مربوط به احکام فقهی است، از دید سالک زاهدی که می خواهد با تقوا و ورع و احتیاط وظایف شرعی خود را انجام دهد.

مکی مباحث این جلد را در توضیح پایه‌های دین قرار داده است. او از بیان اعتقاداتی که باید هر مسلمانی داشته باشد آغاز می‌کند و سپس به دیگر واجبات شرعی و احکام آنها می‌پردازد و در انتها روشهای خرید و فروش را به تفصيل و مطابق با احتیاط‌های فراوان متقدمان اهل تقوا بیان می‌نماید.

هرچه به گذشته می رویم فقه مذاهب مختلف هم ساده تر بوده و هم به هم نزدیکتر. فقه عرفانی مخلوطی از فقه مذاهب مختلف است. چنان که برخی معتقداند اهل عرفان به اجتهاد شخصی و یا به واردات قلبی خود عمل می‌کرده‌اند.

امروزه سلسله‌های مختلف صوفیه در مسئله احکام شرعی چندان به تفاوت‌های فقهی اهمیت نمی‌دهند و حتی با گرایش به ملامتی‌گری و قلندری‌گری و در شکل بسیار حاد و انحرافي‌اش، به اباحی‌گری هم کشیده شده‌اند؛ اما در قرون اولیه چنین نبوده است، چنان که از نقل قول‌های فراوان مکی از پیشگامان عرفان ملاحظه می‌شود، اصل اولیه در معامله آنان با خدای تعالی عمل دقیق و وسواس گونه به شریعت بوده است.

مکّی چه در اخلاق و چه در عقاید و احکام از امامان شیعه نقل می‌کند و در مواردی تصریح به انتصاب به طريق اهل بیت علیهم السلام دارد. روش فقهی او چنین است که روایات عامه و روایات اهل بیت علیهم السلام را نقل می‌کند و سپس خودش به عنوان فقیهی که هم اهل فقه جوارح وظاهر است و هم اهل فقه جوانح و باطن، به استخراج حکم می‌پردازد. این کار او را می‌توان در زمان خود دال بر آزاد اندیشی نسبی او دانست؛ اما به طور کلی فضای فکری وی در زمینه عقاید و احکام شرعی عمدتا فضای حاکم بر جامعه اسلامی زمان خود، یعنی عقاید و فقه عامه. لذا در ترجمه هرکجا کجی و کاستی غیرقابل اغماضی به دید آمد از آن نگذشتیم و حتی المقدور برای روشن شدن اذهان خوانندگان و ایجاد زمینه قضاوت دقیق‌تر، مطالبی در پاورقی افزودیم . امید است که مقبول درگاه حق قرار گیرد.

صفحه خرید: قوت القلوب فی معاملة المحبوب، ابوطالب مکی (سه جلد)

این کتاب را می‏‏‌توان جزء کتب حدیثی هم محسوب کرد، زیرا نویسنده به حدیث بسیار متکی است. برخی از محققان، روایات او را تضعیف کرده‏‌اند‏، اما واقعیت این است که در این کتاب هم روایات قوی و هم مرسل و مقطوع هست. در هر حال نمی‌‏‏توان به دلیل وجود معدود روایات غیرقابل قبول از اصل آن صرف نظر کرد. نویسنده آنچه در توان داشته به کار برده و کاستی‏‌های او در مقابل محسناتش اندک است. از سوی دیگر عارفان و نویسندگان دیگر مطالب او را تنقیح و گزینش کرده‌‏اند‏.

ابوحامد غزالی، بارها از ادعیه و احادیث و دیگر مطالب قوت القلوب استفاده می‏‏‌کند. تاثیرپذیری غزالی از قوت القلوب در کتاب احیاء علوم الدین و طرح مباحث مربوط به قلب با مبنای قوت القلوب به حدی است که می‏‏‌توان آن کتاب را شرحی بر قوت القلوب دانست. فصل سی و دوم (مقامات موقنین) مهمترین قسمت این اثر است که حاوی اصول و پایه‌‏های عرفان عملی اسلامی‏ است.

تکیه زیاد نویسنده بر توحید صفاتی و افعالی نشان دهنده روحیه و سلوک عرفانی و تجربیات عملی وی در زمینه‏ عرفان است. تکیه وی عمدتا بر روش پیامبر و صحابه است که گل سرسبد آنان امام علی است که از دیدگاه نویسنده جامع تمام کمالات همه صحابه است.

مترجم این اثر که خود از پژوهشگران برجسته عرفان اسلامی‏ است به خوبی توانسته که از عهده ترجمه این متن کهن و مهم برآید. ترجمه به زبان فارسی روان و شیرین و اشاره به برخی از لغزش‏‌های تاریخی و روایی نویسنده از مهم‌ترین ویژگی‌‏های این چاپ است که در کنار نشر پاکیزه (تایپ، صفحه آرایی و…) آن قابل تقدیر است.