توضیحات
چلچراغ سلوک (شرح کتاب لب اللباب در سیر و سلوک اولی الالباب)
سیر و سلوک جنبۀ باطنی و معنوی داشته و سالک باید تمرین کرده تا به جایی برسد که هیچ چیز او را مشغول نکند؛ یعنی یک توجه باطنی دائمی به صورت ملکه در او بهوجود بیاید. از طرفی وظایف شرعی و قانونیِ عالم ظاهر جای خودش باقی است و سالک باید همیشه به وظایف شرعی خودش ملتزم باشد؛ در نتیجه سلوکِ باطنی منافاتی با بودن در عالم ماده ندارد.
پیغمبر (ص)، معصومین (ع)، اولیای الهی و عارف باللّه با اهل دنیا در همین عالم کثرت زندگی میکنند، میخورند، میخوابند و همه مقتضیات بشریت در آنها وجود دارد، ولی باطن و قلبشان جای دیگری کار میکند.
این عالم ظاهر، کثرت و عالم باطن، وحدت است و هر کدام مقتضیات مخصوص به خود را دارند، ولی باید بدانیم که باطنِ وحدت، کثرت است. سالک واصل و منتهی، اصل وحدت را در این کثرت، پیش خودش و خدا جاری میکند و این دو تا با هم منافات ندارند. از این رو در این کتاب سعی شده تا مشتاقان راه خدا با سیر عرفانی و راهکارهای عملی برای طی کردن مراحل سلوک آشنا گردند و در کنار سلوک به وظایف ظاهری در قبال خانواده، اطرافیان و اجتماع متعهد باشند تا سیری صحیح و عقلانی منطبق بر شریعت داشته باشند.
نام این کتاب «لبّ اللباب در سیر و سلوک اولوالالباب» است. «لبّ» به معنای مغز و «لباب» به معنی مغزهاست؛ بنابراین لباللباب یعنی مغزِ مغزها. این نامگذاری بهسبب محتوای این کتاب میباشد که مغز و چکیدۀ مطالب در آن وجود دارد. از آنجا که مطالب این کتاب معرفتی است، لبّ اللباب همه علوم میباشد. از طرف دیگر اولوالالباب یعنی صاحبان عقول و از اینرو این رساله برای افرادی نوشته شده است که صاحبان عقل نیّر هستند.
مؤلف این رساله، سید محمد حسین حسینی طهرانی (ره) میباشد. مطالب این کتاب در واقع جلساتی بوده که علامه طباطبایی (ره) برای شاگردان خود بیان میکرد و مرحوم علامه طهرانی جمعآوری کرده و در نهایت به صورت یک کتاب تنظیم نموده است. میتوان گفت علامه طباطبایی در کلاس درس، معیار مباحث خود را رسالۀ شریف سیر و سلوک بحرالعلوم قرار داده بود؛ زیرا بخشی از مطالب این کتاب با رساله سیر و سلوک سید بحرالعلوم تشابه دارد.
این مجموعه شامل چهار بخش است:
- بخش اول: معرفت اجمالی به سلوک را ارائه میدهد؛
- بخش دوم: شرح تفصیلی عوالم مقدم بر عالم خلوص را بیان میکند؛
- بخش سوم: شرح اجمالی طریق و کیفیت سلوک الی اللّه را توضیح میدهد؛
- بخش چهارم: شرح تفصیلی طریق و کیفیت سیر الی اللّه را تبیین میکند.
ایشان در هر کدام یک از بحثها، در اولِ امر بحثی اجمالی را بیان میکند و سپس به شرح و تفصیل آن میپردازد. عوالمی را که انسان در آن باید سیر کند، به ترتیب نام میبرد؛ اسلام اکبر، ایمان اکبر، هجرت کبری، جهاد اکبر، اسلام اعظم، ایمان اعظم، هجرت عظمی و جهاد اعظم که همه اینها را به ترتیب شرح میدهد.
مطلب عمده و مهم در این کتاب، بخش کیفیت سیر الی اللّه و شرایط لازم سلوک میباشد. علامه طهرانی در این بخش، بیست و پنج منزل برای سیر سالک ذکر میکند که عبارت است از: ترک عادات و رسوم، عزم، رفق و مدارا، وفا، ثبات و دوام، مراقبه، محاسبه، مؤاخذه، مسارعت، ارادت، ادب، نیت، صمت، جوع، خلوت، سهر، دوام طهارت، تضرع، احتراز از لذائذ، کتمان سرّ، شیخ و استاد، اوراد، نفی خواطر، ذکر و فکر. همچنین در پایان کتاب، طرق مختلف نفی خواطر، مراتب مراقبه، عوالم چهارگانۀ توحید و اشعاری از حافظ را میآورند.
- ویژگی های ممتاز این شرح عبارت است از:
- زبان ساده، روان و دلنشین؛
- منطبق بودن بر حالات فردی و اجتماعی و توجه به تأثیر عملی و کاربردی جملات بر خوانندگان؛
- جامعیّت شرح و بیان نکتههای ناب؛
- استفاده از آیات، روایات، اشعار و حکایات.