توضیحات
مشاعر (صدرالمتألهین شیرازی)
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازى (م ۱۰۵۰ق)، معروف به صدرالمتألهین و ملاصدرا، فیلسوف بزرگ جهان اسلام و صاحب مكتب فلسفى«حكمت متعالیه» است. از اساتید ایشان، شیخ بهاء الدین عاملی، میرداماد و میرفندرسکی میباشند و فیض کاشانی و عبدالرزاق لاهیجی از معروفترین شاگردان او هستند. مهمترین کتاب او الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة معروف به اسفار است که او نظام فلسفی خود را در آن تبیین کرد.
نام كتاب بنا به تصريح مصنف آن مشاعر است و ناميدن كتاب به اين نام از آن جهت است كه مصنف، مطالب هر يك از چهار بخش اصلى كتاب يعنى فاتحه و سه منهج آن را به چند مشعر تقسيم نموده و از آنجا كه مشاعر جمع مشعر است اين عنوان را براى كتاب برگزيده است و جعلت الرسالة منطوية على فاتحة و موقفين و كل منها مشتمل على مشاعر و سميتها بها لمناسبة بين الفحوى والظاهر والعلن والسر.
و اما ناميدن هر يك از فصلهاى كتاب به مشعر شايد از آن باب باشد كه هر يك از آنها محل وقوف و عكوف فكر و انديشه براى دستيابى به حقيقت از طريق تدبر در علائم و شعائرى است كه در آن گنجانيده شده است و يا از آن باب كه هر يك از آنها دريچهاى را به عالم ملكوت و عالم اسماء و صفات حق مىگشايد آن گونه كه مشاعر انسان دريچههايى هستند به عالم ملك و جهان طبيعت.
اين كتاب پيرامون اثبات وجود خداوند و بيان اسماء و صفات و افعال او تأليف شده است و از آنجا كه اين نوع مباحث توقف بر معرفت وجود و احكام آن دارد، بخشى از كتاب با عنوان الفاتحة به احكام وجود اختصاص يافته است.
هر چند مؤلف به انگيزه تأليف كتاب تصريح ننموده است، اما از مقدمه كتاب چنين استنباط مىشود كه گويا غرض از تأليف آن بيان اصول و قواعد برهانى و كشفى پيرامون وجود و به دنبال آن تبين صفات و افعال حق و اثبات وجود او بر اساس اين قواعد و به دور از مجادلات لفظى بوده است و چون بسيارى از اين قواعد و اصول كه از ابتكارات مؤلف است به صورت پراكنده در كتابها و تأليفات ديگرش ثبت گرديده، مؤلف كوشيده است تا اهم آنها را به شيوهاى منقح و پيراسته از زوائد و اضافات در اين اثر ارزشمند گرد آورد.
اهميت اين كتاب را مىتوان در دو جهت دانست.
۱. اين كتاب دربرگيرنده افكار و انديشههاى نهايى صدرالمتألهين پيرامون احكام وجود و صفات و افعال مبدأ هستى است. افكار و انديشههايى كه پس از عمرى مطالعه و تحقيق در منابع فلسفى و كلامى و عرفانى و روايى و قرآنى و نيز پس از عمرى مجاهده و رياضت و كشف و شهود بدست آمده است، لذا در مقدمه كتاب مىگويد: و علومنا هذه ليست من المجادلات الكلامية ولا من التقليدات العامية ولا من الأنظار الحكمية البحثية والمغالطات السفسطية ولا من التخيلات الصوفية بل من البرهانيات الكشفية التي شهد بصحتها كتاب الله و سنة نبيه و أحاديث أهل بيت النبوة والولاية والحكمة سلام الله عليه و عليهم أجمعين.
به همين دليل مطالب اين كتاب چه از حيث محتوا و چه از حيث بيان و تعبير از پختگى خاصى برخوردار است و كمتر اثرى از آثار صدرالمتألهين از اين جهت به پايه آن مىرسد.
۲. روشى كه صدرالمتألهين در عرضه مباحث در اين كتاب بكار گرفته است به اهميت و اعتبار آن افزوده است. زيرا از آنجا كه هدف و غرض اصلى او اثبات وجود حق و تبيين صفات و افعال او بوده، مباحث كلى پيرامون وجود و احكام آن را آن گونه عرضه نموده است كه در تحقق اين غرض مفيد افتد؛ لذا به مباحث جنبى و قيل و قالهاى بىحاصل نپرداخته و لبّ لباب مطالب را به صورتى دقيق و مبرهن و منقح و پيراسته از زوائد عرضه نموده است.
و از آنجا كه شناخت وجود و احكام آن اساس و محور اصلى در معرفت مبدأ و معاد است به نحو شايستهاى به وجود و احكام آن و به خصوص به اصالت وجود و اثبات آن پرداخته و با ارائه هشت برهان و طرح هشت پرسش و پاسخ به آنها اين اصل مبنايى را به اثبات رسانيده است و به همين دليل اين كتاب را بهترين كتاب در وجود شناسى دانستهاند.
