توضیحات
مجموعة رسائل العلامة الطباطبایی
این کتاب مشتمل بر چندين رساله به زبان عربى از علامه سيد محمدحسين طباطبایى در موضوعات مختلف همچون توحيد، افعال خدا، اسماء خدا، واسطههاى موجود بين خدا و جهان، برهان، مغالطه، تركيب، تحليل و … است.
اين مجموعه كه در آغاز آن سخنى از ناشر و مقدمهاى از محقق درج شده، مشتمل بر يازده رساله به شرح زير است:
- رسالۀ توحيد، شامل پنج فصل و يك مقالۀ الحاقى؛
- رسالۀ اسماء، شامل شش فصل؛
- رسالۀ افعال، شامل ده فصل؛
- رسالۀ وسائط، شامل سه فصل؛
- رسالۀ برهان، شامل يك مقدمه و چهار مقاله؛
- رسالۀ مغالطه، شامل دو مقالۀ؛
- رسالۀ تركيب، داراى ده فصل؛
- رسالۀ تحليل، داراى شش فصل؛
- رسالۀ اعتبارات، داراى دو مقاله؛
- رسالۀ منامات و نبوات، شامل شانزده فصل؛
- رسالۀ قوه و فعل داراى ده فصل.
مرحوم علامه در پايان هريك از رسالهها، تاريخ اتمام آن را ذكر كرده است. وى با تبحر كامل در علوم عقلى و نقلى، مطالب مطروحه را ابتدا مستدلّ و مبرهن ساخته و سپس با آيات و روايات فراوانى به تأييد آنها پرداخته و بدين وسيله هماهنگى كاملى را ميان عقل و وحى به نمايش درآورده است.
گزارش اجمالی از محتوای رسالهها:
- رسالۀ توحيد: اين رساله، دربارۀ وحدت حقّۀ وجود و توحيد اطلاقى ذات اقدس اله سخن مىگويد و به اثبات مىرساند كه آن ذات پاک از هرگونه تعيّن اسمى و وصفى و تقيّد مفهومى، منزّه و مبرّا بوده، مقيّد به هيچ قيدى نيست، حتى اطلاق و آنگاه با استشهاد به آيات و روايات متعددى به تأييد اين سخن مىپردازد. علامه در مقالهاى كه به اين رساله، ملحق نموده، ثابت كرده است كه اسلام در امر توحيد، پيشتاز بوده و گوى سبقت را از همگان ربوده است، چراكه توحيد اسلام كه همان توحيد اطلاقى است، آخرين درجۀ توحيد و اوج آن مىباشد. وى از مراتب توحيد ذاتى و صفاتى و افعالى سخن گفته است.
- رسالۀ اسماء: در اين رساله، از اسماء و صفات خدا با تقسيمات معروف آن از قبيل صفات ذات و صفات فعل و همچنين صفات ثبوتيه و صفات سلبيه، ميزان در تفسير اسماء خدا، نسبت بين صفات خالق و صفات مخلوق، متفرع بودن برخى از اسماء الهى بر برخى ديگر، تحقيق در مسئله توقيفىبودن اسماء الهى و معناى اسم اعظم سخن رفته است.
- رسالۀ افعال: در اين رساله از افعال الهى و متفرعات آن، مانند مسئلۀ قضاء و قدر، بداء، سعادت و شقاوت، جبر و تفويض، هدايت و ضلالت، مشيت و اراده، تمحيص واستدراج و امورى ديگر از اين قبيل بحث مىشود.
- رسالۀ وسائط: در اين رساله سخن دربارۀ موجوداتى است كه واسطۀ فيض هستند ميان حق تعالى و عالم ماده. اين رساله با اثبات عوالم چهارگانه هستى (عالم لاهوت، عالم جبروت، عالم ملكوت و عالم ناسوت)، آغاز مىگردد و با بحث پيرامون حجابها، قلم، لوح، عرش، كرسى، آسمانها و زمين، فرشتگان و شياطين ادامه مىيابد.
- رسالۀ برهان: در اين رساله امور مربوط به فن برهان (يكى از صناعات پنجگانهاى كه در علم منطق از آن ياد مىشود)، همچون تعريف برهان، اقسام برهان، معناى حد، مناسبت حد و برهان، چگونگى اكتساب حد با برهان، چگونگى حصول علم و يقين و تولد آن بررسى شده است.
- رسالۀ مغالطه: در اين رساله از قياس صحيح و غير صحيح سخن به ميان مىآيد و موارد خطا، منشأ غلط در حكم، رابطه بين حق و باطل، کیفیت غلط، اسباب و اقسام غلط و… روشن مىشود.
- رسالۀ تركيب: در اين رساله از ثبوت و اقسام آن (حقيقى و اعتبارى)، منشأ و معناى اعتبار و پارهاى از احكام و لوازم آن، حد و رسم نداشتن امر اعتبارى، ضابطه كلى حق بودن يا اعتبارى بودن يك قضيه، علم به كنه اشياء، تركيب قول شارح (معرف) و … بحث شده است.
- رسالۀ تحليل: در اين رساله از تحليل كه عبارت است از جداسازى اجزاى معرف و حجت، فرق بين تحليل و تركيب، قواعد كلىاى كه قانون تحليل بر آنها مبتنى است، منشأ غلطى كه در قضيه واقع مىشود، تحليل معرف و تحليل حجت سخن گفته مىشود.
- رسالۀ اعتبارات: در اين رساله مفصلا بحث مىشود كه امور حقيقى چگونه امور اعتبارى را در پى مىآورند، همچنين امور حقيقى چگونه بر اعتباريات و آراء وهمى بار مىشوند و براى تبيين اين دو مطلب، مباحث متنوعى همچون حقيقت اعتبار و جهت نياز به آن، کیفیت پيدايش اعتبار و منشأ آن، اصول اعتبارياتى كه به اجتماع بازمىگردد، لوازم اعتبارات و … امتياز حيوان از ساير انواع با حركت ارادى، اراده و اختيار، ارادى بودن هر فعلى كه از انسان صادر مىشود و … مطرح مىشود.
- رسالۀ منامات و نبوات: در اين رساله پارهاى از مباحث مربوط به امور عامه از قبيل خير و شر، سعادت و شقاوت و پارهاى از مباحث مربوط به ملكات و افعال انسانى و شرح احوال مردمان و تقسيم آنان به اهل سعادت و اهل شقاوت و اهل عامه (تودهاى از مردمان كه در فهم و نظر ناتوانند)، همچنين مباحثى پيرامون رؤيا و ضابطۀ رؤياى صادقه و… مطرح شده است.
- رسالۀ قوه و فعل: در اين رساله پارهاى از مباحث، همچون انقسام وجود به مابالقوه و مابالفعل، انقسام آن به سيال و ثابت، حركت و اقسام آن، كَوْن و فساد، معناى زمان و سرعت و بطء و… بررسى شده است.