توضیحات
متن و ترجمه منظوم قصیده تائیه کبری (نظم السلوک)
اثر حاضر، متن و ترجمۀ منظوم قصیدۀ تائیه کبری ابن فارض مصری است که توسط نگارنده تدوین شده است.
مشهورترین شعر ابنفارض قصیده ۷۶۱ بیتی تائیه کبری یا «نظم السلوک» است که آن را در بیان احوال و مراتب سلوک سرود. این قصیده در حقیقت معراجنامه یا شرح احوال شاعر است و نمونهای از احوال مشترک سالکان را در مراحل سلوک نشان میدهد. همچنین شاعر در این قصیده مراتب عشق و احوال خود را با یکی از مریدان خود به اشتراک میگذارد.
تائیه ابن فارض بعدها به شدت مورد توجه حکیمان و صوفیان قرار گرفت و در دورههای متمادی شرح شد. از جمله مشهورترین شروح بر این قصیده «مشارق الدراری» اثر سعید فرغانی است. این کتاب در اصل تقریرات دروس صدرالدین قونوی، متفکر، فقیه، فیلسوف و مفسر قرن هفتم هجری بود. صدرالدین فرزند خوانده و از مهمترین شاگردان ابنعربی بود و ایبسا که ضرورت توجه به قصیدۀ تائیه ابنفارض را از پدر و مراد خود به ارث برده باشد.
همچنین ابومحمد صائنالدین علی بن محمد ترکه اصفهانی که شارح فصوص الحکم ابن عربی است ،شرحی فارسی بر تائیۀ کبری به نام «شرح نظم الدر» دارد. شرف الدین داود بن محمود ساوی قیصری که از جمله متفکران و شارحان ابنعربی در سدۀ هشتم است نیز شرحی از این قصیده را به دست داده است. شاگرد قیصری یعنی بابا رکنالدین شیرازی نیز که از شارحان ابن عربی بود، شرحی به نام «کشفالضُرّ فی نظمالدرّ» را بر تائیه کبری نوشت. نقل است که ابنعربی خود نیز برای شرح این قصیده از ابنفارض اجازه خواسته بود، ولی این حکیم شاعر پاسخ داد که «فتوحات مکیّه» شرح تائیه است.
مترجم در بخشی از مقدمۀ خود بر این کتاب چنین نوشته است: «مهمترین و معروفترین اثر منظوم از میراث متون صوفیه همین قصیدۀ تائیه است، البته به زبان عربی! این «البته» را ذکر میکنم، و دلِ مخاطب را به دست میآورم! یعنی در عین گستاخی، احتیاط میکنم؛ دقیقاً کاری که ابنفارض در این قصیده کرده است. مثلا هر چه خواسته، گفته؛ و بعد هم در چند جا و طی چند بیت، خود را از اتهام حلولیت بری کرده است. در ابیات پایانی قصیده نیز در جایی که زرتشتی و مسیحی و کلیمی و مسلمان را، همآیین و هممسلک و همارز برمیشمارد، به احتیاط میگوید که اگر نبود یک سری مسائل پشتپرده، دلایل این ادعا را باز میگفتم و کنه آن را برای خوانندگان میشکافتم … قصیدۀ تائیۀ کبرا ۷۶۱ بیت است و درست به شکل قصیدهای ۷۶۱ بیتی به فارسی برگردان شد. این اثر به تنهایی، اکنون با اختلاف، طولانیترین قصیده تاریخ شعر فارسی است.»
