توضیحات
متن و ترجمه لباب الاشارات و التنبیهات شیخ رئیس ابوعلی سینا (نمطهای دهگانه)
یکی از منابع مهم و با ارزش فلسفه مشاء، کتاب اشارات و تنبیهات شیخ الرئیس ابو علی سینا است. بسیاری از فلاسفه، بر این کتاب شرح نوشته و بسیاری دیگر، استفادههای علمی برده اند. یکی از شروح این کتاب، شرح فخر رازی است. فخر رازی، یکی از متکلمین بزرگ اشعری است. وی با اینکه در فلسفه بسیار قلم فرسایی کرده، اما رابطه خوشی با فلسفه ندارد، از این رو در شرح خود بر اشارات و تنبیهات، ایرادها و اشکالات فراوانی به ابنسینا می کند. چنانکه در کتاب اعتقادات فرق المسلمین و المشرکین میگوید: «خداوند به من توفیق داد کتابهایی که در بردارنده ردّ فلاسفه است را بنویسم، همچون کتاب نهایه العقول و مباحث مشرقیه و شرح اشارات و تنبیهات ». رویکرد فخر رازی در تمامی آثارش اعم از فلسفی، کلامی و تفسیری، یک رویکرد کلام اشعری است و نظرات کلامی وی در همه آثارش به روشنی نمایان است.
فخر رازی، به اهمیت کتاب اشارات و تنبیهات عنایت داشته است؛ از این رو در مورد این کتاب دو گونه کار کرده؛
- اول آنکه این کتاب را شرح نموده است که برخی اهل دقت، آن را «جرح» نامیدهاند.
- دوم آنکه این کتاب را تلخیص نموده و چکیده ای از آن ارائه کرده است.
هر چند او در مقدمه خود بر کتاب لباب الاشارات و التنبیهات می گوید: من فقط چکیده اشارات و تنبیهات ابن سینا را ارائه میدهم و کاری به صحیح و فاسد آن ندارم، اما از آن روی که فخر رازی چنین روحیه ای ندارد، در همه نمطهای دهگانه بر کلام شیخ، ایراد گرفته و در بسیاری موارد، نظرات شخصی خویش را بیان نموده است. البته گفتنی است که این اظهار نظرها، دوگونه است: در برخی موارد، با عبارتهایی هم چون «أنا اقول»، نظر خویش را بیان میدارد که در این موارد جداسازی نظر فخر رازی از نظر ابنسینا برای همه میسر است. اما در برخی موارد، فخر رازی نظر خویش را در قالب اشاره و تنبیه بیان میدارد؛ در این موارد جدا سازی نظر فخر رازی از نظر ابن سینا تنها بر خواننده زیرک و دارای شامه قوی فلسفی، امکان پذیر است.
با توجه به اینکه این کتاب، خلاصه و چکیده کتاب گران سنگ اشارات و تنبیهات ابن سینا است، میتوان با مطالعه لباب الاشارات و التنبیهات، یک دوره فلسفه مشاء، از طبیعیات گرفته تا فلسفه و عرفان را با تکیه بر دیدگاههای فلسفی و کلامی فخر رازی مطالعه نمود. ولی با کمال تأسف، این کتاب در پرتو شرح های گوناگونی که بر اشارات و تنبیهات نوشته شده، به ویژه شرح فخر رازی و نیز با گذر زمان، مورد غفلت قرار گرفته است، در حالی که کتاب لباب الاشارات و التنبیهات، تنها اثری است که به طور خلاصه اما کامل، یک دوره فلسفه مشاء را در خود جای داده است. بنابراین این کتاب، به دلیل خلاصه بودن، روان بودن و جامع بودن؛ هم از اشارات و تنبیهات و هم از شرح های اشارات و تنبیهات، بهتر است.
شاید برای بسیاری، خواندن اشارات و تنبیهات آن هم، با شرح های مفصل و پر از اشکال و جواب که توسط فخر رازی، خواجه نصیرالدین طوسی و قطبالدین رازی نگاشته شده، میسر نباشد، اما لباب الاشارات و التنبیهات، با توجه به قلم روان فخر رازی و اختصار گویی او، میتواند قابل فهم و مطالعه برای دوستداران و طالبان فلسفه باشد.