توضیحات
ترجمه و شرح التمهید فی شرح قواعد التوحید
شرح کتاب «قواعد التوحید» یکی از مهمترین متون عرفانی، نوشته ابوحامد محمد اصفهانی (جدّ شارح) میباشد. این کتاب به عنوان یکی از منابع مهم در عرفان نظری به شرح و توضیح توحید وجود و اثبات آن و بیان مبانی عقلی و عرفانی در این مسئله و دفع شبهات و ایرادات آن پرداخته است.
تمهید القواعد، مدتها در حوزههای اصفهان و تهران و قم از متون آموزشی عرفان نظری بوده است.
آنچه را که مؤلف بهعنوان عوامل و انگیزههاى اصلى در تألیف کتاب، معرفى نموده عبارتند از:
- اهمیت مسئله توحید در وجود که عالىترین مرحله توحید و فراتر از توحید واجب و توحید خالق و توحید رب و مدبر است؛ مسئلهاى که نیل به کنه آن، غایت آمال عارفان متفکر و حکیمان متأله است.
- صعوبت دستیابى به این هدف که از طریق تلفیق برهان و عرفان و حرکت در پرتو وحى و شریعت حاصل مىگردد و نیل به آن، با برهان عارى از شهود و یا شهود ناهمآهنگ با وحى ممکن نیست.
- پرداختن رساله« قواعد التوحید» به مسئله توحید وجود و اثبات آن با مبانى حکمى و دفع شبهات از آن، به بهترین وجه ممکن.
- عمیق بودن رساله« قواعد التوحید»؛ بهگونهاى که بسیارى از استفاده کنندگان، از فهم مقاصد و مبانى آن ناتوانند.
مباحث عمده کتاب را میتوان در چهار محور معرفی نمود که عبارتند از:
- اثبات توحید وجود و دفع شبهات از آن و بیان برخی از خصوصیات حقیقت وجود؛
- ظهور وحدت در کثرت و بیان پیدایش کثرات و تعینات؛ از تعین اول تا آخرین مرتبه ظهور حقیقت وجود؛
- بیان ویژگیهای انسان و اثبات صلاحیت او برای مظهریت تامه الهی و بیان مراتب نزولی و صعودی او؛
- راه و روش وصول به معارف حقه و دفاع از حقانیت کشف و شهود و اثبات همآهنگی برهان و شهود و دفع اشکالات بر هر یک از این دو روش.
در بین همة متون عرفانی، کتاب تمهید القواعد ابنترکه جایگاه ویژهای دارد. متانت، صلابت نظاممندی، هدفمندی و جامعیت در این علم، از خصایص این متن عرفانی است؛ اما بارزترین مشخصه این کتاب که در دیگر متون عرفانی به ندرت یافت میشود، نظری کردن و به عقل و برهان نشاندن حقایق عرفانی است. از جمله ویژگیهای این کتاب رعایت جانب انصاف است. سخن حکیم را به درستی و زیبایی مطرح کردن و از مواضع حکیم دفاع کردن، نشانگر اخلاق یک عارف حکیم است. به عبارت دیگر، تمهید القواعد حلقه پیوست عرفان و حکمت و واسطه بین عقل و شهود است.
این کتاب، در سال ۱۳۹۶ق. با تصحیح و تعلیق و مقدمه استاد سید جلال الدین آشتیانی و به همت انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران به چاپ حروفی رسید و در سال ۱۳۶۰ش. تجدید چاپ گردید. شاکله کتاب، همانند مصباح الانس منظم و مرتب است و انسجام کتابهای درسی را دارا است و کمتر تکرار در آن وجود دارد. مترجم این اثر که خود از پژوهشگران برجسته عرفان اسلامی است به خوبی توانسته که از عهده ترجمه این متن کهن و مهم برآید و دقایق و طرایف آن را در معرض قضاوت خوانندگان بگذارد.