توضیحات
دانشنامه علائی (منطق، طبیعیات، موسیقی، الهیات)
دانشنامهای است نوشتهٔ ابن سینا به زبان فارسی در پنج دانش است؛ منطق، طبیعیات، هیئت، موسیقی و آنچه بیرون طبیعت است، میشود.
در منابع عربی و فارسی به نامهای «الحکمة العلائیة»، «الرسالة العلائیة»، «حکمت علایی» یا «کتاب علایی» نیز نامیده شدهاست.
ابنسینا این دانشنامه را در فاصلهٔ سالهای ۴۱۳ تا ۴۲۸ برای سپاس از حمایتهای فرماندار وقت اصفهان، ابوجعفر دشمن زیار ملقب به علاء الدوله کاکویه نوشت و به همین سبب دانشنامه علایی نام گرفتهاست.
قسمت ریاضیات این اثر مفقود شدهاست. ولی ابوعبید جوزجانی بخش موسیقی و ریاضی دانشنامه علایی را بازنویسی کرده است.
زمانی که ابن سینا در اصفهان با حاکم آن خطه یعنی علاءالدین کاکویه میزیست، علاء کاکویه اظهار میکند که بواسطهٔ عربی بودن کتب حکمت از فهم فلسفه عاجزم و از بوعلی درخواست میکند که کتابی به پارسی بنگار که من فلسفه را خواهم فهمید، «اگر علوم اوایل بعبارات پارسی بودی، من توانستمی دانستن». ولی مطلعین میدانند که کاکویه پس از این تألیف هم بویی از حکمت نبرد «و از آن هیچ در نتوانست یافتن». به هر حال با آن ادعایش باعث شد که یکی از منظمترین و منقحترین کتب فارسی حکمت مشاء به وجود آید. مهمترین بخش دانشنامه که مهمترین بخش فلسفه است همان الهیات یا علم برین است. چیزی که به تعبیر نویسنده اثر «اصلهای همه علمها اندر این علم درست شود و این علم را بآخر آموزند هر چند بحقیقت اول است».
از بخشهای مختلف کتاب سه بخش منطق، الهیات و طبیعیات از نوشتههای خود ابنسینا به جا ماندهاست و بخشهای مربوط به ریاضیات شامل هندسه، هیئت و حساب که در همان زمان از بین رفته بود را ابو عبید جوزجانی پس از وفات ابنسینا از نوشتههای دیگر او به تلخیص درآوردهاست.
ابوحامد محمد غزالی در تألیف کتاب مقاصد الفلاسفه که در شرح آرای مشائیان است، بسیار از دانشنامه اثر پذیرفتهاست و فرازهایی از کتاب را به عربی ترجمه کردهاست. هر چند برخی با تطبیق متن دو اثر نشان دادهاند در واقع مقاصد سرقت ۹۹ درصدی دانشنامه علایی است، نه اینکه کتابی باشد که فقط تاثیرپذیری از فرازهای متن دانشنامه علایی داشته باشد.