توضیحات
ترجمه و متن کتاب فکوک یا کلید اسرار فصوص الحکم
کتاب «الفکوک» کتابى است به زبان عربی درباره عرفان نظری و مبانى آن به قلم صدرالدین قونوی. در این کتاب، مؤلف یک دوره فشرده از مبانى عرفان نظرى را (طبق اصول عرفانى ابن عربی ) به رشته تحریر درآورده است.
مصحّح محترم کتاب، ضمن ترجمه کتاب به فارسى و شرح حال مولف، ملخّصى از مقدمات و اصول نورالدین عبدالرحمن جامی بر اشعة اللمعات فخرالدین عراقی و شرف الدین قیصری بر مقدمه شرح فصوص ابن عربی را در ضمن چهارده اصل در آغاز کتاب آورده است.
ترتیب ابواب و فصول کتاب بر اساس مهمترین اثر ابن عربى یعنى فصوص الحکم است و مؤلف با در نظر گرفتن آن کتاب،سعى در تالیف اثرى مختصر و شاید تا حدودى استدلالى و مبرهن است.
صدر الدين محمد بن إسحاق قونوى يا قونيوى (۶۰۷- ۶۷۳) ملقب به شيخ كبير، مهمترين شاگرد محيىالدين ابن عربى و شارح كلام و جانشين اوست. وى جامع جميع معارف ظاهرى و باطنى و استاد علوم عقلى و نقلى بود و در تعليم عرفان نظرى و تنظيم مباحث و طرح مسائل مكتب ابن عربى بى نظير بود، به طورى كه عبدالرحمن جامى در نفحات الانس مىنويسد كه فهم مقصود محيىالدين «در مسأله وحدت وجود بر وجهى كه مطابق عقل و شرع باشد جز به تتبع تحقيقات وى» ميسر نيست. در واقع نخستين كسى كه عرفان ابن عربى را به طورى جديد بيان كرد تا مقصود و مراد محيىالدين بهتر فهميده شود قونوى بود.
صدرالدين قونوى عامل اصلى اشاعه آراء و نظريات محيىالدين بود. مشايخ بزرگى كه هر يك سعى كردند كتابهايى در شرح و بيان آراء محيى الدين بنويسند، از قبيل مؤيّدالدين جندی شارح فصوص الحكم، سعدالدين فرغانى نويسنده مشارق الدراری، و فخرالدين عراقى از جمله شاگردان و تربيت شدگان مكتب او بودند.
وى تصنيفات متعددى نيز به عربى و فارسى از خود به جا گذاشت كه تعداد آنها را تا سی و نه عنوان ذكر كردهاند. تفسير الفاتحة، مفتاح الغيب، النفحات الالهية، ، الفكوك و النصوص از جمله آثار عربى اوست. از آثار فارسى منسوب به او نيز دو رساله تا كنون شناخته شده است؛ يكى به نام مطالع ايمان و ديگرى تبصرة المبتدی و تذكرة المنتهى.
شيخ كبير صدرالدين قونوى اگرچه از جهت كثرت آثار و تأليفات به اندازه آثار و تأليفات شيخ أكبر نمىرسد، ولى از جهت كيفيت و ايراد مبانى از ديگران پيش است. از تأليفات او همين كتاب فكوك است و آن نخستين كتابى است كه در حل مشكلات فهم و اسرار مستندات كتاب فصوص الحكم شيخ أكبر تأليف شده، و آن را فك الختوم هم مىگويند.
شيخ كبير در كشف خلاصه ذوق پيامبر ما صلى اللّه عليه وآله و اصل ذوق و مكاشفات بزرگان اولياء و انبيائى كه در كتاب فصوص الحكم نام برده شدهاند با شيخ أكبر اشتراك دارد. يعنى آن دسته از مكاشفات و آگاهى دادنهايى كه براى شيخ أكبر كشف شده و در فصوص بيان نداشته، همانها براى شيخ كبير كشف شده و اظهار داشته است، لذا كتاب فكوك را بايد تتمه و مستدرك فصوص دانست. از اين روى، خود در پايان فص عزيرى، پس از بيان انواع اعاده مىگويد: «اين همان سر حال عزيرى است كه شيخ بيان نداشته، ولى آن چه كه تعلق به سر قدرت داشت بيان كرد.» و در پايان فص هودى میگويد: «اين روح اين فص و شأن باطن آن بود، و غير اينها كه شيخ ما بر آن مقدار كه بيانش براى او مقدر شده بود و دستور به نوشتن آنها داشت، همانگونه كه بدين مطلب اشاره كرده، آگاهى داده است.» و در بيشتر از فك ختمها اين مطلب را گوشزد مىنمايد.