توضیحات
ترجمه و متن المنقذ من الضلال
المنقذ من الضلال یا رهایی یافته از گمراهی یکی از آخرین تالیفهای امام محمد غزالی است. او در این کتاب سرگذشت خویش را نگاشته است. در این کتاب غزالی ابتدا کلام، فلسفه و مذهب باطنی را رد کرده و سپس تنها راه نجات را پیروی از تصوف ذکر میکند.
غزالی در این کتاب به دنبال ذکر کامل دلائل و مجادلات مفصلی که در کتابهای قبلی خود در ارتباط با رد نظریههای فلاسفه و باطنیه و دهریه نیست و آن دلائل و مباحث را بهطور مفصل در کتب قبلی مانند تهافت الفلاسفه و القسطاس المستقیم و المستظهری آورده است. در این کتاب که بیشتر لحن خطابی دارد و به شرح احوال و سرگشتگی خود و حالات درونی خود که باعث تغییر رویه و درک وی از خداپرستی شد میپردازد.
این رساله در عین کوتاهی مشتمل است بر اهم اندیشههای غزالی در بسیاری از حوزههای مورد پژوهش وی. در جهان اسلام نوشتن چنین آثاری متعارف نیست و کمتر دانشمند و اندیشمندی است که اطلاعات منسجمی از حیات فکری و معنوی خود در اختیار مخاطبان قرار دهد. حتی گونهای خسّت در بیان چنین اطلاعاتی از ناحیۀ این بزرگان ملاحظه میشود که تا حد زیادی ناشی از برخی ملاحظات اخلاقی و اجتماعی است. ایشان هم از اینکه سخنی بگویند که شخص خودشان در کانون آن باشد ابا دارند و هم از اینکه بخواهند پشت صحنۀ اندیشۀ خود را نشان دهند، به جهت محذورات مذهبی و سیاسی اجتماعی امتناع میورزند. همین امر نیز موجب شده که اطلاعات محققان از زندگی آنان اندک و از واسطههای بعضاً دست چندم باشد.
غزالی در این رساله ابعاد مختلفی از حیات فکری خود را برای مخاطبان ابراز کرده است، از این رو بسیار دشوار خواهد بود که این اثر را در دستهبندی موضوعی آثار وی در جای مشخصی قرار دهیم. تقریباً میتوان به جز در یکی دو حوزه، این اثر را در جمیع حوزه های مورد پژوهش غزالی گنجاند. در این رسالۀ متفاوت، غزالی هم از خط سیر فکری خود سخن گفته و هم به بیان دیدگاه های خود در باب فلسفه و کلام و تصوف و طریق باطنیه عنایت نموده است. حتی برخی اندیشمندان و محققان برجستۀ معاصر، این رساله را کتابی در اخلاق باور دانستهاند و برای این مدعای خود قرائن جالب توجهی را از متن رساله ذکر کرده اند. به هر روی این رساله برای شناخت غزالی و سیر و مَرام فکری وی از اهمیت خاصی برخوردار است و میتوان از لابلای آن به درکی اجمالی و تا حدّی جامع از وی دست یافت.