توضیحات
ترجمه مصباح الانس یا پیوند استدلال و شهود در کشف اسرار وجود
مصباح الأنس كه نام كامل آن، «مصباح الأنس بين المعقول و المشهود» است، شرحى است مزجى كه شمسالدين محمد بن حمزه فَنارى، مشهور به ابن فَنارى (۸۳۴-۷۵۱ ق)، به زبان عربى، بر مهمترين اثر صدرالدين قونَوى؛ يعنى «مفتاح الغيب» يا «مفتاح غيب الجمع و الوجود» نگاشته است.
متن و شرح، هر دو، از منابع مهم عرفان نظرى و از متون آموزشى در اين رشته مىباشند.
شارح، همه عبارات متن را در شرح نياورده و آنچه را آورده، گاه، با تغييراتى همراه است و در مجموع، متن و شرح را بهگونهاى به هم آميخته كه جز با علايم و نشانهها تفكيك آنها از يكديگر ممكن نيست.
شارح، در تبيين قواعد كشفى به لسان عقل، سعى بليغى نموده و كوشيده است تا هماهنگى عرفان و برهان و عقل و دل و شهود و نظر را نشان دهد و از اين رو، كتاب را «مصباح الأنس بين المعقول و المشهود» ناميده و در اين جهت، به قدوة العارفين، صدرالدين قونوى تأسى نموده است، زيرا او نيز در بسيارى از آثار خود هماهنگى عرفان و برهان را نشان داده است.
چنانكه از مقدمه شارح برمىآيد، تبيين و توضيح مقاصد و معانى عالى در كتاب «مفتاح الغيب» و نيز ايجاد انس و مؤالفت و هماهنگى بين عرفان و برهان، انگيزه و محرك اصلى او بر نگارش اين شرح بوده است.
كتاب «مصباح الأنس»، در بين متون عرفانى، بهطور عام و در بين شروح «مفتاح الغيب»، بهطور خاص از اهميت و اعتبار ويژهاى برخوردار است؛ هرچند، بخش عظيمى از اين اهميت و اعتبار، ناشى از اهميت كتاب «مفتاح الغيب» قونوى است؛ اما خود نيز از نكات تازه و بديعى برخوردار است؛ چه شارح، نكات ارزشمندى را از آثار محيىالدين و ساير تأليفات قونوى و دو شاگرد برجستهاش؛ يعنى مؤيدالدين جندى و فرغانى، در «مصباح الأنس» گرد آورده است كه در جاى ديگر چنين مجموعهاى را نمىتوان يافت و اين امور، موجب شده است كه اين كتاب، نه تنها در بين شروح متعدد «مفتاح الغيب»، بلكه در بين كتب متعدد عرفانى، انظار عالمان و عارفان را به خود جلب نموده و شخصيتهاى بزرگى را به تدريس و تعليقهنگارى بر آن واداشته است.
کتاب با کلیاتی از عرفان نظری آغاز شده، سپس مباحث زیر را به ترتیب در پی دارد:
مفهوم رحم و صله رحم، تاویل قرآن کریم، مراتب وجودی انسان، علوم باطنی، اختلاف امتها، روشهای سیر و سلوک عرفانی، فهم حقایق عرفانی، مراتب نفس، براهین عرفانی مبنی بر وجود و توحید ذاتی، تجلی خداوند، مفهوم احسان در عرفان، مراتب اهل سلوک، مراحل و منازل اخلاق و عرفان و عشق و محبت و مراتب آن در عرفان، علیت، قاعده الواحد، ویژگیهای وجود حقتعالی و علم او، مرگ و بدن مثالی، تجلی و ظهور خداوند، صور وجودی از حقایق کلیه، مظهریت انسان کامل، مراتب موجودات، تأثیر و تأثر موجودات بر یکدیگر، مراتب ادراک، مراتب محبت و عشق، نسبت بین ذات و صفات خداوند، براهین مبتنی بر اسما و صفات الهی و مظاهر آن، تشکیک مفهومی وجود، وحدت وجود و ادراک شهود حقیقت، حقیقت موجودات، اشتراک معنوی وجود، اسامی وجود و ادله اثبات آن، نسبت بین وجود و ماهیت، تعین اولی و ثانی، اسمای الهی، حقیقت فیض، اعیان ثابته، تفسیری از صفات الهی، مراتب و آثار محبت، نسبت بین اسما و ذات الهی، ظهور اسما و صفات، ارتباط بین حقیقت و صور آن، تعین اول و ثانی و کشف اسرار مربوط به وجود، مراتب نکاح، کشف سر عرفانی، نفس رحمانی و اوصاف آن، پیدایش عقل و لوح، عالم مثال، اثبات وجود مطلق، صورت عرش، صورت کرسی، دوران افلاک، مقام امامت ابراهیم خلیل، توجه به دعا و احکام و اسرار آن و نسبت بین لوح و قلم، برخی از اسرار عرفانی، نسبت بین علم و عمل، خواص انسان کامل و مراتب کمال و اکملیت، علم و مراتب آن، مراتب شهود، تجلیات ذاتی، صفات و افعال خداوند، حقیقت نبوت، تعدد عوالم و حقایق آن، مناجات انسان کامل، ویژگی افعال خداوند، حقیقت انسان، ویژگی کلام الهی و برخی دیگر از ضوابط و قواعد عرفانی.
