توضیحات
الفتوحات المکیة فی معرفة اسرار المالکیة و الملکیة
فتوحات مکیّه یا گشایشهای مکّی با نام کامل الفتوحات المکیة فی معرفة أسرار المالکیة والملکیة، اثر سترگ ابن عربی است. کتاب مزبور، مجموعهای از مکاشفات و فتوحاتی است که در شهر مکّه، در حین طواف کعبه به نویسنده اثر، دست داده است.
تألیف این کتاب در طی دو مرحله به انجام رسیده است:
مرحله اول، در ۵۹۹ ه.ق در مکه آغاز و در ۶۲۹ ه.ق در دمشق به اتمام میرسد؛ مرحله دوم در فاصله سالهای ۶۳۲ تا ۶۳۴ ه.ق به پایان میرسد. مجموعاً کتاب فتوحات، حاوی ۵۶۰ باب است که در طی ۶۰ فصل تبویب شده است. پس از اتمام نهایی کتاب در مرحله دوم، ابن عربی، تعلیم آن را به مریدان خود آغاز کرد.
فتوحات، دائرةالمعارفی از ماوراء الطبیعه، الهیات، کیهانشناسی، انسانشناسی روحانی، روانشناسی و فقه است و مباحث آن مشتمل بر معانی درونی شعائر اسلامی، منازل سالکین در سیر الیالله و فیالله، طبیعت سلسله مراتبی کیهانی، مفهوم روحانی و هستیشناسانه حروف الفبای عربی و علومی که نود و نُه اسم خداوند (اسماء الله) متضمن آنهاست و نیز اهمیّت رسالات مختلف انبیاء است.
کتاب حجیم ابنعربی، فتوحات مکیّه، متنی را فراهم آورده است که به لحاظ کمّی، بیشتر از کتب غالب نویسندگان پرباری است که در طول زندگانی خویش نوشتهاند.
محمد خواجوی مصحح این کتاب در بخشی از مقدمه خود نوشته است:
از کتاب فتوحات مکیّه، چنانکه دکتر عثمان یحیی تصریح کرده است، دو نسخه کهن موجود است. نسخه اول: آغازش در مکه و در سال ٥٩٩ و خاتمه آن در سال ٦٢٩ است. نسخه دوم: آغازش در دمشق و سال ٦٣٢ و خاتمه آن در سال ٦٣٦ است.
عثمان یحیی در ادامه اشاره میکند که نسخه دوم اضافاتی دارد که در نسخه اول دیده نمیشود؛ همچنین متن کامل فتوحات از هیچ یک از نسخهها به تنهایی حاصل نمیشود و لذا تطبیق این دو نسخه ضروری است. نسخه دوم در سالهای ١٢٧٤ و ١٢٩٣ و ١٣٢٩ زیر نظر بزرگانی چون شیخ عبدالغنی نابلسی و امیر عبدالقادر الجزایری به طبع رسیده است. بنابراین در تصحیح و تحقیق حاضر بر چهار نسخه تکیه شده است: ١ و ٢. نسخه چهار جلدی چاپ بولاق در سالهای ١٢٧٤ و ١٢٩٣؛ ٣. طبع قاهره در سال ١٣٢٩؛ ٤. نسخه خطی اول که در سال ٥٩٩ تا ٦٢٩ نگاشته شده است.
به اين ترتيب چاپی منقح و كامل از متن عربی فتوحات مكيه پس از چاپ مشهور اما ناتمام عثمان يحيی در اختيار علاقه مندان است.
مرحوم محمد خواجوی تصحیح این کتاب را پس از ترجمه فتوحات مکیه و در سال ١٣٨٨ به پایان رساند؛ اما چاپ این اثر در همان زمان ممکن نشد. با توجه به همگام بودن تصحیح و ترجمه کتاب؛ جلدهای عربی و فارسی فتوحات مطابق یکدیگر هستند.
مزیت تصحیح حاضر نسبت به تصحیحهای پیشین، اعتبار و نزدیکی تاریخ نسخههای مورد استفاده به زمان مؤلف است.