توضیحات
الغارات (ابو اسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی اصفهانی)
الغارات کتابی به زبان عربی، اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی کوفی است و از کهنترین متون تاریخی شیعه بهحساب میآید.
این کتاب حاوی مطالبی گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی (ع)، حیات عملی، خطبهها، نامهها و سفارشهای حضرت و نیز جنگها و کشمکشها در زمان خلافت امام علی و پس از آن است. از آنجهت که در این اثر به غارتهای معاویه در قلمرو امیر مؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است.
مؤلف در این اثر از راویان شیعه و سنی بهره برده و از اینرو منبعی غنی را پدید آورده و همواره مورد توجه و استفاده عالمان شیعی بوده است. علامه مجلسی و ابن ابی الحدید نقش بهسزایی در زنده نگهداشتن این کتاب داشتهاند. این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی اصفهانی معروف به ابن هلال ثقفی، محدّث، فقیه، مورخ و مؤلف شیعه امامی قرن سوم هجری قمری است. او برای تبلیغ تشیع به اصفهان رفت و در آنجا ماندگار شد. از برجستهترین راویانِ روایات ثقفی، احمد بن محمد بن خالد برقی و صفّار قمی هستند. بیشتر علمای رجال شیعه از او تمجید کرده و او را از جمله راویان مورد اعتماد دانستهاند. معروفترین کتاب او، الغارات است که به تجاوزهای لشکر معاویه به مناطق تحت حکومت حضرت علی (ع) پرداخته است.
این کتاب در برخی منابع به نام «الاستنفار و الغارات» و در بعضی دیگر با نام «الاسفار و الغارات» ثبت شده است؛ ولی در میان علما و محافل علمی به «الغارات» معروف است. به نظر میآید که نام کتاب بر گرفته از یکی از سخنان امام است؛ (شُنَّت عَلیکُمُ الغَاراتُ).
چون هدف مؤلف در این تألیف، آن بوده تا غارتهای معاویه را که بعد از جنگ نهروان به قلمرو امیرالمؤمنین علی (ع) و سرزمینهای تحت تصرف او را یاد کند، آن را الغارات نامیده است. این نوع تألیف در آن زمان، میان سیرهنویسان و مورخان متداول بوده حتّی جماعتی مانند کلبی، أبو مخنف، مداینی و نصر بن مزاحم که همه از مشایخ مؤلّف هستند نیز هر یک کتابی در این موضوع به همین نام گرد آوردهاند.
با این حال، به دلیل آگاهیهای فراوان مؤلف، مطالب ارزشمندی خارج از عنوان اصلی غارات بر این کتاب افزوده شده است. چنانکه مؤلف مختصری از زندگانی امیرالمؤمنین (ع) و روش اداری، مالی، سیاسی، اخلاقی و خطبههای آن حضرت، کارگزارانی چون قیس بن سعد، محمد بن ابیبکر، مالک اشتر، رویدادهای آنان در مصر را گزارش کرده است.
در پایان چاپ این کتاب، بخشی تحت عنوان «التعلیقات و هی سبعون تعلیقة» وجود دارد که در آن مطالب مختلفی نقل شده است. این تعلیقات بهمانند مقدمه، توسط سید جلالالدین حسینی ارموی نوشته شده است.
