توضیحات
أنوار التوحید و یلیه شرح حدیث رأس الجالوت
ملامحمد بن احمد بن مهدى نراقى ملقب به عبدالصاحب، از عالمان بزرگ قرن سیزدهم هجرى به شمار مىرود. وی در سال ۱۲۱۵ ق. در بیت علم و اجتهاد دیده به جهان گشود. از دوران کودکى به دنبال دست یازیدن به دانش و معارف اسلامى بود. او فرزند خلف پدر، مجتهدى جامع و داراى آثار گرانسنگ است.
عبدالصاحب در سال ۱۲۹۷ ق. در کاشان دعوت حق را لبیک گفت و شاهباز روحش به ملکوت اعلا پرواز کرد و در کنار قبر پدر بزرگوارش در نجف اشرف مدفون گردید.
از کتب او میتوان به انوار التوحید در علم کلام، مشارق الاحکام در علم اصول فقه و شرح حدیث رأس الجالوت نام برد.
انوار التوحید از یک مقدمه و پنج باب با این عناوین تشکیل شده است: فی بیان ما یتعلق بالوجود و الماهیة، فی اثبات توحیده الالوهی و الذاتی و الصفاتی و الافعالی.
رساله شرح حدیث رأس الجالوت، تکملۀ شرح جد مؤلف بر این حدیث مبارک است که در ضمن کتاب مشکلات العلوم چاپ شده است.
امام رضا علیه السلام در طول حیات پربرکت خویش، احتجاجات و مناظرات بسیارى با پیروان ادیان و فرقههاى گوناگون داشته که همگى سرشار از معارف حقه شیعى و مطالب نغزِ کلامى هستند و همواره دستمایهاى گرانبها براى متکلمین شیعى محسوب شدهاند .
از جمله این مناظرات، گفتوگویى است که امام رضا علیه السلام با رأس الجالوت از عالمان یهود انجام داده است.
رأس الجالوت، عنوانى است براى صاحب ریاست دینى یهود؛ ولى گویا این عنوان به دلیل کثرت استعمال ، بر شخص خاصى اطلاق شده است .
شایان ذکر است که امام رضا علیه السلام مناظرات متعددى با رأس الجالوت داشته که چند مناظره را شیخ صدوق در کتاب التوحید و عیون اخبار الرضا علیه السلام نقل نموده است. ولى این مناظره در مناظرۀ آن کتابها دیده نمىشود.
در این مناظره، پس از آنکه امام رضا علیه السلام به سؤال رأس الجالوت پاسخ داده، وى تسلیم حق گردیده و با گفتن شهادتین به دین مقدس اسلام گروید و بدین صورت تشیع خود را اعلام نموده است.
چند نفر از دانشمندان شیعى این حدیث را شرح کرده اند که قدیمىترین آنها قاضى سعید قمى است.
قاضى سعید در شرح خود، پیرامون سند این حدیث چنین مىگوید: «ثم إنّ فی الخبر الذی رواه أصحابنا و دار فی ألسنة اخواننا رضوان اللّه علیهم و أثبتوه فی دفاترهم من سؤال رأس الجالوت … و إنّی بعد ما نصفت السبعین وکنت فی عشر الأربعین اطلعت على هذه الروایة».
میرزاى قمى نیز در شرح خود بر این حدیث در مقدمه گوید: «فقد روى لى بعض أصحابنا … عن الرضا علیه السلام روایة بحذف الإسناد و إنّها فى بعض الکتب و لمیحضره و لمیحضرنی أصله أیضا … والروایة هی هذه و العهدة على الراوی»
حدود نُه تن از عالمان شیعى بر این حدیث شرح نوشتهاند که بعضى به صورت سنگى و حروفى به چاپ رسیده و برخى به صورت نسخه خطى در گنجینۀ کتابخانهها نگهدارى مىشود.