توضیحات
مجموعه رسائل شیخ الرئیس ابن سینا
ترجمه هفده رساله کوتاه ابن سینا با موضوع فلسفه و عرفان اسلامی است.
این مجموعه شامل متن فارسی هفده رساله از شیخ الرئیس ابنسینا است که از زبان عربی ترجمه شده و همراه با مقدمه، توضیحات و ارجاع به منابع، به چاپ رسیدهاست.
عناوین این هفده رسالهها همراه با معرفی اجمالی متن رسالهها عبارتاند از:
۱. رساله مبدأ و معاد: در این رساله در طی سه گفتار نظر مشائیان را درباره آغاز و انجام جهان آورده و بسط دادهاست. گفتار نخست این رساله در اثبات مبدأ نخستین موجودات و یگانگی او و بیان صفات اوست. گفتار دوم در بیان چگونگی ترتیب فیضان هستی از مبدأ نخستین و گفتار سوم درباره بقای نفس انسان و سعادت و شقاوت حقیقی و غیر حقیقی است.
۲. رساله عرشیه: بعضی از منسوبان از ابنسینا خواستند که رسالهای در علم توحید و اثبات واجب تعالی بنویسد به طوری که از روی دلیل و برهان بتواند به وجود حق تعالی و صفات و افعال او علم حاصل نماید؛ ابنسینا هم این رساله را که مشتمل بر سه اصل است در پاسخ به خواهش ایشان نوشتهاست. اصل اول در اثبات واجب تعالی، اصل دوم در توحید او و اصل سوم در نفی علل از او.
۳. رسالۀ اقسام نفوس: هدف وی در نگارش آثار و تالیفات متعدد راجع به نفس همان اثبات وجود نفس و بقاء آن و ردّ دلایل و عقاید طرفداران افراطی فلسفه مادی بودهاست. این رساله که به رساله شانزده فصل و رساله نفس و رساله ماهیت نفس نیز مشهور است، رسالهای است در بیان سعادت و شقاوت نفس در حیات اخروی. در این رساله ابنسینا نفوس را به چهار قسم ملکی، حیوانی، نباتی و طبیعی تقسیم میکند.
۴. رساله تحفه: از ارزشمندترین رسائل شیخ است که چندین مسئله مهم فلسفی را در آن گنجانده است:
- مسئله اولی: در بیان معنی سعادت و چگونگی رسیدن به نعیم آخرت است.
- مسئله دوم: در بیان اثبات تجرد نفس ناطقه
- مسئله سوم: در بیان آنکه نفس ناطقه قبول فساد نمیکند
- مسئله چهارم: در بیان استمداد نفس ناطقه از فیض الهی
- مسئله پنجم: در بیان آنکه اجرام علوی صاحب نفس ناطقه میباشند
- مسئله ششم: در بیان حالات نفس ناطقه پس از مفارقت از بدن
- مسئله هفتم: در بیان نمودن آن راهی که انسان را به سعادت عظمی میرساند و او را از شقاوت در عالم آخرت خلاصی میدهد
- مسئله هشتم: در بیان معنی عدالت در نظر حکما که خاتمه و نتیجه مسائل مذکور است.
۵. رساله فیض الهی: در این رساله شیخ اقسام وحی و کرامات و اصناف آیات و معجزات و فنون الهامات و منامات و انواع سحر و عیون مؤثره و طلسمات را بیان فرموده و حق را از باطل جدا ساختهاست.
۶. عشق: این رساله رساله متضمن هفت فصل است: در ذکر سریان عشق در تمامی هویات، عشق در بسائط غیر حیّ، عشق در صور نباتی، عشق در نفوس حیوانی، عشق به زیبارویان، عشق در نفوس الهیه، کیفیت تجلی عشق خیر مطلق در مراتب موجودات.
۷. اسرار الصلوه: ابنسینا در پی تبیین حقیقت نماز، شرایط، مقدمات و اجزای آن رساله اسرار الصلاة را تحریر و پس از مقدمه که در آن به تسبیح و تقدیس خداوند پرداخته رساله را در سه موضوع، تدوین و هر موضوع را در یک فصل بیان کردهاست
۱۰ – ۸. رساله در تفسیر سوره اخلاص، فلق، ناس: ابنسینا از منظری فلسفی و عقلی به تفسیر این سورهها و آیات پرداخته و مبانی فلسفی خود را در تفسیر سورههای فوقالذکر تبیین مینماید.
۱۱. رساله در سبب استجابت دعا و کیفیت و تأثیر زیارت: در این رساله سبب حقیقی و اصلی بر اجابت دعا را بیان کرده و رابطه آن را با روابط علی و معلولی عالم نشان میدهد.
۱۲. رساله تحریض و ترغیب بر دعا: در این رساله شیخ به کسانی که میخواهند در عدد اولیاء به شمار آیند و از جمله واصلین به حق گردند، راهکار حقیقی را نشان میدهد؛ از جمله در مورد بیدار شدن از خواب غفلت میگوید که راه چاره در غلبه بر هوای نفس و خیالات شیطانی، گفتن اذکار است.
۱۳. رساله در سر قدر: ابنسینا سر قدر را جزء اسراری میداند که نباید ظاهر گردد و در این باره میگوید: بدانکه سر قدر مبتنی بر سه مقدمه است که تا این مقدمات معلوم نشود معنی سر قدر واضح و هویدا نمیگردد: مقدمه اول آنست که خدای متعال سبب وجود تمام موجودات عوالم علوی و سفلی است. مقدمه دوم آنست که قدماء از حکما گفتهاند ثواب عبارت از حصول لذت است برای نفس و مقدمه سوم آن است که معاد یعنی بازگشت نفوس بشری به سوی عالم اصلی خود.
۱۴. معراجنامه: معراجنامه یکی از کوتاهترین رسالههایی است که در این زمینه معراج پیامبر (ص) به زبان فارسی نوشته شدهاست. محتوای این رساله عبارتست از: مقدمه مؤلف درباره سبب تألیف این رساله، فصلی در باب پیدا کردن حال نبوت و رسالت، فصلی در مقدمه معراج پیامبر و فصلی در آغاز قصه معراج نبی (ص).
۱۵. رسالة الشفاء من خوف الموت و معالجة الاغتمام به: در این رساله به حقیقت مرگ و علت ترس از آن میپردازد.
۱۶. رساله اضحویه: در این رساله به دیدگاهش درباره معاد جسمانی و روحانی پرداخته است.
۱۷. رساله حدود یا تعریفات: در این رساله هفتاد و دو کلمه فلسفه مشاء را تعریف منطقی، یعنی تعریف چیزی به جنس قریب و فصل قریب آن کردهاست.
مصحّح و گردآورنده این مجموعه در مقدمه ۱۵ صفحهای به معرفی زندگی و اندیشه ابن سینا پرداخته و از تاثیر زیاد وی بر فکر و اندیشه بشری سخن گفته است. از دیدگاه وی اندیشههای علمی و عرفانی شیخ الرئیس تنها بزرگان علمی مشرق را متاثر خود نساخت، بلکه دامنه آن تا غرب نیز گسترده شده و آن دیار را نیز از آبشخور خود سیراب نموده است.
توضیحات عالمانه و مستند کردن آیات و روایات و اقوال از دیگر امتیازات این چاپ است. مترجمان هر رساله نیز در مقدمههایی کوتاه به بیان اهمیت رساله مزبور پرداختهاند.
