توضیحات
شهید ثانی و نقش وی در تحولات دینی عصر نخست صفویه
در عصر صفویه گاه طرح شدن برخی مسائل فقهی خود به ادبیاتی در مسئلۀ مورد مناقشه میانجامید که از آن مسائل، مطالعات خوبی دربارۀ مسئله غناء، ابومسلمخوانی و مسئله وقف پس از وفات را میتوان اشاره کرد که گردآوری و چاپ و نشر متون مورد بحث، سوای اهمیت فقهی آن، گاه به دلیل دربرداشتن برخی اشارات تاریخی میتواند خلأهای موجود در تاریخنگاری عصر صفویه را تا حدی بر طرف کند.
با این حال همان متون دینی، خاصه فقهی چاپ شده عصر صفوی، هنوز به صورت کامل مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است، کما اینکه در بحث از مسائل فقهی، غالباً سنت فقهی آن باعث میشود که به دلیل نگرش مقطعی به مسائل مورد بحث، پژوهشگر نتایجی را بیان کند که اگر مسئله را در چارچوب سنت فقهی آن مورد بحث قرار دهیم، آن نتایج لونی دیگر شود.
نوشتار حاضر تلاشی در جهت بررسی نقش عالمان عاملی در تحولات دینی عصر صفویه و به نحو کلیتری مناسبات دین و دولت در دوره نخست صفویان با تکیه بر زندگی و تألیفات عالم برجسته عاملی، زین الدین بن علی عاملی، معروف به شهید ثانی است.
در فصل نخست که آن را می توان پیش درآمد موضوع دانست، از شکلگیری حوزۀ جبل عامل سخن رفته و در ادامه از تشکیل دولت صفویه و حیات فرهنگی محقق کرکی سخن به میان آمده است. فصل سوم و چهارم که بحث اصلی نوشته حاضر را تشکیل می دهد به بررسی تفصیلی جایگاه شهید ثانی در عرصۀ تحولات دینی عصر صفویه و اهمیت وی از جنبه های مختلف می پردازد.
حیات فرهنگی شیعه در جبل عامل در عصر شهیدین، تشکیل دولت صفویه و تعامل علماء جبل عامل با آن، شهید ثانی و نقش وی در تحولات دینی عصر صفویه، و جایگاه و اهمیت شهید ثانی، فصول چهارگانه این کتاب را تشکیل می دهند.
شکل گیری و روند برخی تحولات فقه امامیه، علامه حلی و نقش وی در تحولات فقه شیعه، شکل گیری و تکوین حوزه جبل عامل، حیات علمی در جبل عامل پیش از شهید اول، حوزه جزین؛ انتقال و تثبیت میراث مکتب حله، حیات علمی در جبل عامل پس از شهادت شهید اول، شکل گیری دولت صفویه، شاه اسماعیل و روابط وی با عالمان امامی، منازعات صفویه و عثمانی و نقش عالمان امامی، محقق کرکی و نقش وی در تحولات دینی عصر صفویه، شهید ثانی؛ شرح حال و سوانح حیات، سفر شهید ثانی به دمشق و دیگر مراکز علمی عصر، سفر به استانبول، شهید ثانی و تدریس در مدرسه نوریه، شهید ثانی و برخی از فعالیت های او، شهید ثانی و رسالۀ او دربارۀ نماز جمعه، میان سطور رساله نماز جمعه شهید ثانی، گزارشهای متداول درباره شهادت شهید ثانی، شاهدان عینی شهادت شهید ثانی، گزارش لاهیجانی درباره شهادت شهید ثانی، گزارش شیخ حر و علت احتمالی جعل آن، تفکر اجتهادی شهید ثانی و تداول آن در ایران، از جمله موضوعات و مباحثی هستند که نویسنده در این کتاب به آنها پرداخته است.
وی در نهایت نتیجه میگیرد که عالمان امامی به نحو جدی در تمام دورۀ صفویه با جدیتی تمام از صفویه حمایت کرده و نقش مهمی در تثبیت آن به عنوان دولتی زمینهساز ظهور قائم داشتهاند. مهاجرت مجدد برخی از عالمان مهاجر پس از حضور در دربار صفویه، علل مختلفی داشت و گاه ناشی از مسایل و رقابت های درونی خود عالمان، تمایل به زندگی در زادگاه خود، خاصه اگر شهرهای مورد بحث عتبات یا مکه و مدینه بوده است و نباید آن را دلیلی بر عدم پذیرش تشیع صفویان دانست.