توضیحات
شرح التسویة بین الافادة و القبول (رساله در وحدت وجود ابن عربی)
از جمله شارحان و به ویژه مروجان نامی مذهب و مسلک شیخ اکبر، محییالدین ابن عربی، در هندوستان شیخ محبالله اللهآبادی است.
نام کامل وی محبالله بن شیخ مبارز بن شیخ پیر، از اخلاف شیخ فریدالدین گنجشکر است. تاریخ تولد او را دوم صفر ۹۹۵ در قریه صدرپور از توابع خیرآباد از منضمات اود (لکهنو فعلی) آوردهاند. بخش عمده زندگی وی مقارن با دوره جهانگیر و پس از وی شاهجهان بوده است. به ویژه توجه خاص داراشکوه به ایشان و مکاتبات وی با شیخ حائز اهمیت است. شیخ محبالله را عمدتابع لقب شیخ کبیر و شیخ عجم یاد کردهاند.
شیخ محبالله پس از ابوسعید گنگوهی (استادش) و جلالالدین تهانیسری از مشایخ طریقه صابریه سلسله چشتیه است. شیخ محبالله پس از دریافت خرقه از جانب شیخ ابوسعید گنگوهی، به موجب اجازت او به جانب صدرپور روانه گردید و نخستین اثر خود، ترجمۀ الکتاب را در آنجا تالیف کرد. پس از چندی به اشاره پیر خود جلای وطن کرد و قصد اللهآباد نمود. پیش از ورود به اللهآباد به زیارت برخی مقابر مشایخ عظام مبادرت نمود از جمله در رودولی به زیارت شیخ احمد عبدالحق رودولوی مشرف شد و در آنجا با شیخ عبدالرحمن چشتی، صاحب مرآة الاسرار، ملاقات نمود و چند روزی مهمان او بود. پس از ورود به اللهآباد در آنجا سکونت گزید و به امر تدریس و تربیت مریدان مشغول شد. به دلیل اقامت طولانی در این شهر که تا پایان عمر شیخ، نهم رجب ۱۰۵۷ قمری به درازا کشید، به اللهآبادی مشهور گردید. مریدان و اخلاف و اولاد وی نیز در این شهر رحل اقامت افکندند. خانقاه وی که عمدتا در هند از آن به دایره یاد میشود، در حال حاضر همچنان در محله بهادرگنج اللهآباد پابرجاست و شاه سیف الله از اخلاف شیخ که دهمین نسل وی محسوب میشود، به عنوان سجادهنشین در این مکان اقامت دارد. مزار شیخ در موضع دیگری به نام قریشیپور در محله کتبگنج میباشد.
رساله «التسویه» رساله کوچکی است که لبّ آراء و عقاید شیخ را در مسئله وحدت وجود باز مینمایاند. این رساله در زمان شیخ و پس از آن مورد انتقادات شدید قرار گرفت. نقل است که چون اورنگ زیب را بر مفاد آن مبنی بر ضد شریعت بودن رساله اطلاع دادند، در صدد احضار شیخ بر آمد و چون از مرگ وی آگاه شد، دو تن از مریدان و خلفای وی را طلبید تا مطالب رساله را توجیه کنند.
بر رساله تسویه از طرفی ردیه و از طرف دیگر شروح و تفاسیری نوشته شده است. خود شیخ اولین فردی است که بر این رسالۀ کوتاه ترجمه و شرحی نه چندان تفصیلی به زبان فارسی نگاشته تا راهنمایی باشد مر کسانی را که در فهم عبارات عربی با مشکل مواجهاند. شیخ در این اثر عمدتاً بر اساس فصوص الحکم به تفسیر و توضیح عقاید خود پرداخته است. وی عینا همین عقاید را در مجموعه مکتوبات خود نیز خطاب به اشخاص مختلف تبیین و توجیه کرده است.
عمده مطالب موجود در این شرح را میتوان در چند مقوله بر شمرد:
- حقیقت یکتایی وجود و سریان آن در جمیع صور و اشیا،
- علم شهود و علم حصولی؛
- اهتمام عرفا به شرع و عرف؛
- نسبت واجب و ممکن با یکدیگر؛
- خلق مدام؛
- عینیت وجود واجب و ذات وی؛
- نسبت روح محمدی و جبرئیل؛
- تسویه مفید وجود و قابل وجود.
این رساله بر اساس چهار نسخه تصحیح شده است که نسخه اساس متعلق به دایره شیخ محب الله و سال ۱۱۶۷ است.
