توضیحات
رساله وجودیه در معرفت ربوبیه
از عمیقترین و دقیقترین مباحث فلسفی، بحث وجود است که شناخت صحیح آن اصل الاصول توحید الهی و کلید معرفت خداوندی است. عرفا وجود را مقام کنز مخفی و غیبالغیوب میدانند. آنها اوّل تعین را تعین اصل الحقیقة دانسته که عبارت است از تجلّی حقیقت وجود بذاته و لذاته و ظهور آن اصل الحقیقه را در مجالی و ماهیت و اعیان ثابته مراتب ممکنات دانستهاند.
کتاب حاضر به شرح و بسط نظریۀ وجود از دیدگاه عرفا اختصاص دارد؛ بدین ترتیب که ابتدا از مباحث وجود سخن به میان آمده، آنگاه دربارۀ وجود بالذات و بالعرض؛ کشف حقایق علمیه و شهود معارف الهیه، سماع سخنان ابرار و اتصال به نفوس احرار و معاد سعداء و اشرار مطالبی ارائه شده است.
از جمله عناوينی كه در اين كتاب آورده شده است میتوان به: اشراقات وجوديه، شهود قلبی، وجود بالذات و بالعرض، فصل در محبوب حقيقی، صفات ذاتی و اضافی، فيض اقدس و مقدس، معرفت وجه الهی، كثرت حقيقی و كثرت مجازی، وحدت اطلاقی منشأ حصول كثرت و ساری در آنها و مقوّمشان است، فصل در عشق و حقيقت محمديه و انسان كامل، ملائكه مهیّمان، در حقيقت اسم «الله» و اسم اعظم و مراتب حقيقت محمديه اشاره كرد.
مراتب نزولی حقيقت وجود، شيطان تربيت از حقيقت آدم میيابد، انواع حديث، بازگشت خلايق به حقيقت محمدی است؛ چون خليفه عوالم وجودی است، معنی حقيقت صورت و اينكه انسان كامل در هر عالمی صورتی مناسب آن عالم دارد، رجوع به وجود، اتحاد ظاهر و مظهر، عاشقيت ممكن و معشوقيت حق و صدور عالم از حق، علم و اسماء الهی، وجود ادراكی، اعيان ثابته غير ماهيتاند و اعيان ثابته وجودات اسمايی حقاند، عالم پيش از ظهور عين حق بود و حق بعد از ظهور عين عالم است، از ديگر عناوين اين كتاب هستند.
همچنين ظهور حق در هر مظهری عين محجوب شدنش است در همان مظهر، جميل بودن حق و دوست داشتنش مر جمال را، اعيان و وجود حقيقی ازلاً و ابداً در مرتبه بطوناند، ظهور صفت ظاهر راست و مظهر را مطلقاً خفاست، عين ثابت هر موجودی صورت معلوميت ذات حق است و راه بازگشت مستقيم است چه به اسم مضلّ بازگردد و چه به اسم هادی، فصل در فنا، مبحث مشيت و اراده، توحيد خاص و خاص الخاصی، جمع بين تنزيه و تشبيه، عامل حقيقی حق است از نفس بنده، قبليت و بعديت و زمان و لازمان، وجودات امكانی عين ربط و افتقار به وجود واجبی است، تمام موجودات خارجی اسماء حقاند، علم حق به اشياء، عنصر زايل دنيوی جسم دهری میشود، بحث معاد و رستاخيز جهانی از مباحث دیگر این کتاب است.
در مقدمه اين اثر میخوانيم: «بررسی وجود و مباحث آن از دراز دامنترين و گستردهترين موضوعات است كه پيشينه تاريخی آن بسيار ديرينه است. هرگاه مردی مردستان در عرصه فلسفه يا عرفان ظهور كرده بر عروس بسيط وجود آرايهای بسته و آن را مُحلّی به زيورهايی نموده است، گاه اين آرايهها و زينتها عاريهای و گاه ديگر سازگار با فطرت و سرشت حقيقی آن است. محك زمان و گذر ايام و ظهور بزرگان در عرصه فلسفه و عرفان بيانگر اين امر است، از جمله اين رسالههای ارزشمند در طول دوران، كتاب رسالة الوجود سيد شريف جرجانی است كه برگزيده و خلاصه نظر بزرگان در اين باب است كه ما در اين مقال آن مختصر را به تمام بيان میكنيم.»