توضیحات
رسائل توحیدی علامه طباطبایی (توحید ذاتی، اسماء حسنی، افعال الهی، وسائط فیض میان خدا و عالم مادی)
نوشته حاضر ترجمه فارسی کتاب «الرسائل التوحيدية»، اثر علامه سید محمد حسین طباطبایی است و اثری ژرف درباره بنیادی‌ترین اصل اسلامی است که مؤلف در آن با تبحر و چیره‌دستی در علوم عقلی و نقلی، مطالب عمیقی را درباره توحید بررسی می‌کند.
این نوشتار ترجمه چهار رساله است که عبارتند از:
- رساله اول: در خصوص وحدت حقّه وجود و توحید اطلاقیِ ذات اقدس الله است؛
- رساله دوم: مربوط به اسم‌ها و اوصاف حضرت حق است که همان تعینات ذات مقدس الهی است؛
- رساله سوم: راجع به افعال الهی و متفرعات آن، مانند قضا و قدر، بداء، جبر و تفویض است؛
- رساله چهارم درباره موجوداتی است که واسطه فیض میان حق تعالی و عالم مادهاند.
مؤلف با تبحر کامل در علوم عقلی و نقلی، مطالب مطروحه را ابتدا مستدل و مبرهن ساخته، و سپس با آیات و روایات فراوانی به تأیید و اقامه دلیل نقلی بر آن مطالب می‌پردازند، در یک فصل، ادله عقلی و فصل پس از آن شواهد نقلی، اعم از آیات و روایات، ذکر می‌شود؛ و بدین وسیله هماهنگی کامل میان عقل و وحی را به نمایش می‌آورند. کتاب از هر دو بعد، دارای اهمیت خاصی است، ابتکار و نوآوری هم در پاره‌ای از برهان‌ها به چشم می‌خورد (چنان که مؤلف ارجمند، خود در پاره‌ای از موارد متذکر شده‌اند) و هم در استفاده نکات و دقایق از شواهد نقلی.
رسالۀ نخستین این اثر، درباره وحدت حقه وجود و توحید اطلاقی ذات اقدس اله سخن می‌گوید و به اثبات می‌رساند که آن ذات پاک در هرگونه تعین اسمی و وصفی و تقید مفهومی، منزه و مبرا بوده، مقید به هیچ قیدی نیست حتی اطلاق و آن‌گاه با استشهاد به آیات و روایات متعددی به تایید این سخن می‌پردازد.
مؤلف در مقاله‌ای که به رسالۀ توحید، ضمیمه کرده، در پی اثبات آن هستند که اسلام در امر توحید، پیش‌تاز بوده و گوی سبقت را از همگان ربوده است، چرا که توحید اسلام که همان توحید اطلاقی است، آخرین درجه توحید و اوج آن به حساب می‌آید. سپس ثمرات و نتایج این دیدگاه در امر تربیت و تزکیه را بیان می‌کند.
در دومین رساله، سخن از اسم‌ها و اوصاف حضرت حق است که همان تعینات آن ذات مقدس می‌باشد. مسائل گوناگونی که مربوط به اسماء الهی است در این رساله، طرح و بحث شده‌اند.
در رساله سوم، درباره افعال الهی و متفرعات آن بحث می‌شود، مانند مساله قضاء و قدر، بداء، سعادت و شقاوت، جبر و تفویض، هدایت و اضلال، مشیت و اراده، تمحیص و استدراج و اموری دیگر از این قبیل.
و در چهارمین رساله، سخن درباره موجوداتی است که واسطه فیض‌اند میان حق تعالی و عالم ماده. این رساله با اثبات عوالم چهارگانه هستی (عالم لاهوت، عالم جبروت، عالم ملکوت و عالم ناسوت)، آغاز می‌شود، و با بحث پیرامون حجاب، قلم، لوح، عرش، کرسی، آسمان‌ها و زمین، فرشتگان و شیاطین ادامه می‌یابد.
نکته قابل تأمل این که متن کتاب، بسیار فشرده تنظیم شده است، لذا خواننده برای دریافت محتوای آن، باید صبور و شکیبا باشد و مطالعۀ کتاب را با دقت و تأمل همراه سازد، و البته این امر، اختصاصی به نوشته حاضر ندارد بلکه در غالب آثار مؤلف بزرگوار مشهود است.
