توضیحات
دیوان اشعار علامه حسن حسنزادۀ آملی
استاد مهدی الهی قمشهای در تقریظ خویش، در مورد دیوان علامه حسنزاده بیان میدارد که:
«استاد دانشمند، اشعار آبداری برای نشر معارف الهی و ترغیب نفوس شیّق به کمال و روحهای عالی طالب حقایق، این اشعار را که مضامینش همه طبق اخلاق فاضله و توحید و تزکیه و تربیت روح است بدین مقصد عالی سروده و از طبع وقّاد خداداد گوهرفشانی کرده است.»
کتاب، مشتمل است بر مقدمه محقق، تقریظ مهدی الهی قمشهای و مجموعه اشعار متشکل از صد و چهل و دو غزل، هجده قصیده، بیست وچهار مثنوی، قطعه، تعدادی رباعی و دوبیتی، ترجیعبند، منظومۀ بلند دفتر دل، اشعار عربی، سایر موارد و ابیات تبرّی.
«اشعار علامۀ یگانه، آیتالله حسن حسنزاده آملی، نمونۀ کاملی از آمیختگی عرفان و ادب است. علامه در شعرهایش نشان داده است که با سابقه ادبیات پارسی آشناست. شاعران را میشناسد و سرودههای آنان را مطالعه کرده است. همچنین با عرفان همدم بوده، از محضر عرفای بزرگ همچون علامه فرزانه طباطبایی و دانشمند عظیمالشأن علامه شعرانی فیض برده است. همچنین از اشعار ایشان میشود پی برد که این شاعر فرهیخته با علوم شعری آشنایی کامل دارد و شاعران را شناخته، دیوان آنها را مطالعه کرده است».
با مطالعه دیوان علامه نکات قابل توجهی به دست میآید و معلوم میشود که ایشان در اشعارشان به چه موضوعات و مباحثی اهتمام ورزیده است. اولین و بارزترین موضوع مد نظر ایشان عرفان است که میتوان گفت در واقع، دیوان او چیزی جز عرفان نیست؛ علامه با دیده خدانگر، همه هستی را عرفان میبیند.
دومین مطلبی که بهصورت پررنگ در اشعار ایشان دیده میشود، وجود نشانههای بارزی از تشیع و ارادت عمیق به خاندان عصمت و طهارت (ع) است که در جایجای شعر ایشان طنینانداز است.
از جمله اشارات ایشان در اشعارش، اشاره به بزرگان اهل ادب است. اینکه نام بعضی از بزرگان ادب را از زبان عارفان بشنویم عجیب نیست. عجیب این است که عارفی، نام شاعرانی را بیاورد که جز شاعران، کسان دیگر آنها را نمیشناسد؛ مثلا شما در میان افراد دور و بر خود، حتی کسانی که کتابخوان هستند چند نفر را میشناسید که نام بابا افضل کاشانی یا قاآنی و پریشانش را بشناسند؟ معلوم است که علامه با ادبیات انس دیرینه و عمیقی دارد که این نامها را شنیده و از بسیاری از آنها بهنیکی یاد میکند. او حتی منوچهری دامغانی را که ظاهراً بهخاطر مسائل شخصیاش از جو مذهبی دور مانده، گرامی میدارد.
از دیگر ویژگیهای ایشان که در اشعار وی بروز کرده است، آشنایی با دواوین شاعران و استقبال از شعرهای آنها است. این انس دیرینه و عمیق علامه با شاعران را میتوان از شعرهایی که ایشان در استقبال از بزرگان سرودهاند نیز فهمید؛ برخلاف بعضی از بزرگان حوزه که طبع شعر داشتهاند، اما دوری آنها از پشتوانه ادبی باعث شده در شعر و ادب درجا بزنند و باعث فاصله بیشتر ادب و ادبا از حوزه شوند.
آشنایی با دانشمندان و علوم گوناگون و بهرهگیری از دانش عمیق در اشعار ایشان، از دیگر خصوصیات علامه و شعرسرایی وی است.
در کنار همه اینها علامه در شعرهای خویش به وفور از صنایع ادبی گوناگون استفاده کرده است. جناسهای مختلف، تلمیح، ترصیع، موازنه، تضاد و … در اشعار ایشان به زیبایی دیده میشود که با در پیش داشتن کل اشعار در این دیوان دیگر نیازی به شاهد مثال نیست.