توضیحات
ترجمه و متن انشاء الدوائر
ابن عربی در این كتاب آن را به «انشاء الدوائر الاحاطيه» نامگذارى نموده و در فتوحات مکیه نام آن را با سه تعبير ذكر نموده است كه عبارتند از:
انشاء الدوائر، انشاء الدوائر و الجداول و انشاء الجداول و الدوائر.
ابن عربی اين رساله را قبل از فتوحات مکیه به رشته تحرير درآورده است، چنانكه تاريخ تأليف آن بدين مطلب گواهى ميدهد و نيز در چندين جاى از فتوحات نامهاى گوناگون آنرا برده است. وی خوانندگان فتوحات را براى تفصيل بيشتر بعضى از مباحث به اين رساله ارجاع میدهد كه اين خود دليل بر اهميت موضوع اين رساله به حساب مىآيد.
غرض از تاليف اين كتاب بيان مرتبت انسان در عالم وجود و مقام او نزد بارى تعالى و نحوه بروز و ظهور انسان از عالم غيب به عالم عين و خارج است و نيز بررسى اين سؤال كه آيا انسان قبل از وجود و آفرينش متصف به عدم حال و واسطه است يا خير؟
وى مىگويد: انسان دو چهره دارد يكى چهره ظاهرى اوست كه با ظاهر جهان هستى مساوى است، يعنى هر چه در جهان هستى وجود دارد نمونهاى از آن در چهره ظاهرى انسان نيز وجود دارد و ديگرى چهره باطنى اوست كه با حضرت الهيت مساوى است. سپس به ترسيم جدول معروف اسماء و صفات مىپردازد كه موضوع اصلى اين رساله را تشكيل مىدهد و در واقع اين رساله بخاطر همين جدول در ميان عرفان پژوهان از دير باز تاكنون شهرت پيدا نموده است.
ابن عربى در این جدول، اسماء ذات را سى اسم، اسماء صفات را بيست و چهار اسم و اسماء افعال را سى و هشت اسم ذكر كرده و خاطر نشان ساخته كه اين اسماء در شرع مطهر، يعنى در كتاب و سنت وارد شدهاند.
وى اسماء را نود و دو اسم شمرده، ولى افزوده است كه اسماء الهى به آنها محصور نيستند كه ممكن است در كتاب و سنت اسماء ديگرى نيز يافت شوند؛ اما بايد توجه داشت كه اين حصر و تحديد درباره كليات اسماء (اسماء كليه) است، نه جزئيات آنها (اسماء جزئيه)؛ زيرا جزئيات خارج از حدّ و حصر و احصاء هستند.
وى ائمه اسماء را عبارت از: حیّ، علیم، مرید، قائل، قادر، جواد و مقسط شناسانده است، يعنى به جاى متكلم، قائل و به جاى سميع و بصير، جواد و مقسط آورده و حىّ را امام و مقدم ائمه و مقسط را آخر آنها معرفى كرده است. جواد را شامل جميع اسماء رحمانی كه معطى رحمت و نعمت است دانسته و مقسط را شامل هر گونه اسم غضبى (اسماء جلالى) كه معطى مضرّت و نقمت است، دانسته و افزوده است كه: اگر احكام شرعى ظاهر نمىشد به امامت اسم مقسط نيازى نمىبود كه به دنبال ظهور احكام شرع، وعده کیفر و عقاب پديدار گشته و در نتيجه ما را به قبول امامت اسم مقسط مجبور ساخته است.
آراء ابن عربى پيرامون اسماء و صفات حق تعالى كه بصورت مجموع و موضوعى در اين رساله يكجا جمع آورى شده، مورد پژوهش و نقد و بررسى عارفان بوده است و افرادى همچون قيصرى در شرح فصوص و قونوی در مفتاح و ابن فناری در مصباح الانس و حضرت امام خمینی (ره) در آثار عرفانى خود درباره تقسيمبندى اسماء و صفات در اين رساله اظهار نظر نمودهاند.