توضیحات
تاریخ تصوف و عرفان
اين كتاب كه به زعم نويسنده، گزيدهای از مطالب عمده و زبدۀ سه كتاب ديگری است كه وی قبلاً در زمينۀ عرفان و تصوف نگاشته است، كه با مطالب و مباحثی كه بعدها نوشته، آميخته شده و اثری جديد و كامل در زمينۀ عرفان، رجال اين علم و طريقههای عرفانی به دست داده است.
كتاب شامل دو جلد بوده كه جلد اول آن دارای دو بخش است:
بخش اول با عنوان « مبانی عرفان»، بیست و یك موضوع را در اين زمینه شرح و توضیح داده است و از آنجا كه به اعتقاد نویسنده، نویسندۀ خوب، برای خوانندگان بسيار دانا و سختگیر نمینویسد؛ پس این شرح و تفصیلها را با قلمی روان و قابل فهم نگاشته تا مخاطبان هنگام مطالعۀ آن، با اصطلاحات و مفاهيم تخصصی و بسيار پيچيده مواجه نشده و درك درستی از موضوعات داشته باشند. از ابتداییترین تعاریف آغاز نموده و چیستی تصوف و اینكه صوفیان كیستند را توضیح میدهد؛ نكتۀ جالب توجه اين اثر، اين است كه هر جا محاسنی از عارفي را بيان نموده؛ معايب و مَساوی وی را هم ذكر كرده و سعی در نگارش واقعيت داشته است. در هر حال، در ادامۀ بيان مبانی، انواع احوالات صوفی، تفاوت خانقاه و رباط و زاويه، مراد و مقصود از حلول، اتحاد و وحدت، خرقه و عياری و مباحثی اينچنينی را به بحث مینشيند و معتقد است كه: «در اين كتاب آنچه از تصوف، خواندنی، پذیرفتنی و شاید تا حدود زیادی بهكار بستنی بوده است؛ آوردهام و لذا امیدوارم هر كس نيز كه از خرافات صوفیان و كرامات ایشان متنفر است، ولی باطناً به حقیقت عرفان و تصوف تمایلی دارد؛ با خواندن این كتاب، اندكی تغییر عقیده بدهد و بدبینی خود را تعدیل كند.»
بخش دوم كتاب، حاوی اصطلاحات و تعبيرات صوفيان و عارفان است كه به طور مفصل، لغات، عبارات و اصطلاحاتی كه در اين زمينه وجود دارد را همراه منبع آن تعريف نموده و شرح داده است.
نویسنده در فصل «پايان سخن»، ضمن بر شمردن گروههایی كه مخالف عرفان و تصوف هستند و پاسخهایی كه به آنها میدهد و گاهاً نظرات آنان را به چالش كشيده است؛ به بيان معايب اين فرقه پرداخته تا به اعتدال و انصاف رفتار كرده باشد.
مهمترين اين معايب را عدم جامعيت، خرافات، تسليم محض بودن، خانقاه و عقلستيزی میشمرد كه برای بهتر دانستن آنها، مطالعۀ اين اثر نسبتاً جامع، پيشنهاد میگردد.