توضیحات
ایجاز مفاتیح الاعجاز (شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری)
گلشن راز منظومه عرفانی مهمی است که شیخ محمود شبستری با مقام شامخی که در عرفان داشته، اصطلاحات پیچیده و غامض آن را در قالب شعر به صورتی روان و واضح برای سالکان طریق بازگو نموده است. بر این منظومه بیش از پنجاه شرح نگاشته شده که مهمترین شرح آن مفاتيح الاعجاز اسیری لاهیجی میباشد.
این اثر در جواب پرسشهای امیر حسینی هروی پدید آمده و علاوه بر نام شبستری، نام امير حسين هروی را هم ماندگار ساخته است.
اسیری لاهیجی در معرفی گلشن راز چنین میگوید:
این بزرگ (شیخ محمود شبستری)، چندین حقایق و دقایق در این کتاب منظوم ساخته است که شرح آن کما ینبغی نمیتوان نمود. الحق سخنان توحید و حقایق بهتر از این، بلکه مثل این به نظم فارسی هیچ آفريده منظور نگردانیده است و نزد اهل انصاف این سخن اظهر من الشمس است و هر که حق کاملان نمیشناسد، به حقیقت حق خدا نمیشناسد و کفران نعمت موجب خذلان و بُعد و حرمان است.
گلشن راز در میان منظومههای عرفانی بعد از حديقة الحقيقه سنایی و مثنوی معنوی مولوی رومی قرار دارد؛ ولی مسئلهای که موجب اشتهار گلشن راز گردیده، علاوه بر موجز بودن آن نسبت به آن دو اثر یاد شده، رازگشایی شبستری از مضامین و معانی، واژههای رمزی است که بين عارفان متداول بوده است. این مضامین و واژهها علیرغم اینکه در بین اهل عرفان به معانی عرفانی استفاده میشد؛ ولی ظاهر آنها دیگران را همواره عليه عارفان می شوراند. مثلا كلمه «زنّار» علامت خاص بت پرستان است، یعنی کسی که زنار بر کمر بست، یعنی پیمان بسته که در خدمت بت باشد. این کلمه را عرفا مکرّر در داستانها به مضمونی که خود میدانند استعمال می کنند. مثلا شیخ عطار در داستان شیخ صنعان از همین واژه استفاده کرده است. شبستری برای اولین بار به صراحت و دقت بیان نمود که منظور عرفا از کلمه «زنّار بستن»، یعنی کمر خدمت بستن در پیشگاه استاد سیر و سلوک است و خیال دیگران را که به مضامین عرفانی آشنا نیستند راحت نموده که منظور آن بت پرستی نیست. یا منظور از «ترسا بچه»، «استاد عرفانی» است.
این رمز گشایی شیخ محمود موجب ماندگاری گلشن راز شده است؛ زیرا کسی قبل از وی با چنین صراحت و ایجاز و در قالب نظم، این راز گشایی را انجام نداده بود. به همین دلیل شروح گلشن راز، خصوصاً شرح اسیری لاهیجی به عنوان کتاب درسی در عرفان عملی و سیر و سلوک درآمده است.
ايجازِ مفاتيح الاعجاز اثر بدیعی است که علامه محمد دهدار متخلص به فانی از مفاتیح اسیری لاهیجی پدید آورده است.او با احاطه کاملی که بر مطالب عرفانی داشته، عبارات مفصل اسیری لاهیجی را با نهایت دقت و ظرافت، موجَز نموده است. دهدار نهایت توانش را به کار برده و توانسته، بدون کاستن از مضامین عبارات بلند لاهیجی، عباراتی در نهایت ایجاز و سلالت، انتخاب نماید.
اثر حاضر تحریر و نگارشی از مفاتيح الاعجاز است که به قلم توانای خواجه محمد دهدار فانی صورت گرفته و در عرفانپژوهی مطالب ارزشمندی را در بَر دارد که اهمّ آنها عبارتند از:
- توضيح دقیق اصطلاحات عرفانی که در کتب عرفانی کاربرد زیادی داشته و در کتابهای دیگر، معانی آنها توضیح داده نشده است.
- بیان مبانی عرفانی در مسائل عمیق توحیدی با قلمی روان و شیوا که خواننده را به خداشناسی از دید عارفان راهنمایی میکند.
- بیان مسایل مربوط به نبوت و ولایت و خصوصاً خاتم اولیاء حضرت صاحب الزمان (عج) که از این جهت مطالب قابل توجهی را از نگاه عارفان بیان نموده است.
علاوه بر اینها، شیوایی قلم دو عارف شهیر: اسیری و خواجه دهدار، این اثر را در ردیف آثار مهم عرفانی قرار داده و راهنمای خوبی برای آشنایی با اصول و اصطلاحات عرفانی و سلوكی خواهد بود که برای اولین بار منتشر و به پیشگاه جویندگان معرفت تقدیم میگردد.
