توضیحات
فن سماع طبیعی از کتاب شفا (آسمان و جهان، کون و فساد)
نوشتۀ حاضر، ترجمۀ فارسی چهار مقاله از بخش طبیعیات کتاب شفای ابنسیناست که بزرگترین کتاب حکمت نظری است.
فن سماع طبیعی در صدر کلیات طبیعیات قرار دارد. مترجم کتاب (محمد علی فروغی) در مقدمه، انگیزۀ خود در ترجمۀ کتاب شفا را اینگونه توضیح میدهد:
«اینجانب که همۀ عمر گرفتار مشاغل دولتی بودم، از آنجا که به علم و معرفت عشق داشتم و نیز اشتیاق به اینکه تا بتوانم کار تحصیل علم را بر دانشپژوهان آسان کنم، تفنّن و تفریح خود را در تألیف و ترجمۀ کتب یافتم و از جمله هوسها که در دل پروردم این بود که حکمت قدیم و جدید را به دسترس طالبان علم بگذارم و چون در حکمت مشّاء کتابی معتبرتر از شفا نیست، با بال شکسته اندیشه بلندپروازی به سرم زد و بر آن شدم که هر اندازه از آن کتاب گرانبها را بتوانم به فارسی درآورم.»
وی همچنین در گزینش بخش طبیعیات از کتاب شفا و فن سماع طبیعی مینویسد:
«ابوعلی سینا در کتاب شفا، پیروی تمام از ارسطو در نظر داشته و خواسته است فلسفۀ آن حکیم بزرگ را بشناساند و آن کتاب مشتمل بر منطق و طبیعیات و ریاضیات و الهیات است؛ یعنی مجموع معلوماتی که آن زمان حکمت نظری خوانده میشد. اینجانب منطق شفا را منظور نظر نساختم؛ زیرا فرورفتن در آن فن را با پهنایی که شیخ بزرگوار به آن داده بیضرورت میپندارم و از این فن همان اندازه که در مقدمات تحصیل میشود، کافی میدانم. از منطق که گذشتیم به طبیعیات میرسیم و در صدر آن فن سماع طبیعی است که در کلیات آن علم است و مطابق است با یکی از تصنیفهای معتبر ارسطو که معروف به فیزیک میباشد. پس در ترجمۀ شفا از سماع طبیعی آغاز کردم و اینک که آن قسمت به پایان رسیده، بهصورت کتابی مستقل به چاپ میرسد».
او همچنین در ترجمۀ کتاب، شیوه ترجمۀ تحتاللفظی و درعینحال سلیس و روان را برگزیده، مینویسد:
«سلیقۀ اینجانب در ترجمه مخصوصاًً در کتاب علمی چنین است که عین کتاب به فارسی درآورده شود و در این مورد نیز بر همین روش رفتم؛ چنانکه میتوان گفت ترجمۀ تحت اللفظی است؛ زیرا منظورم این بود که کتاب شفا عیناً بیکموزیاد به فارسی درآید و اگر بنا بود حاصل معنی را بگویم، کتابی مستقل مینگاشتم و زحمت ترجمه را بر خود هموار نمیساختم؛ جز اینکه هرچند در سلاست عبارت فارسی کوشیدهام، چون تجاوز از اصل و دخل و تصرف در عبارات مصنف را روا نمیدانستم، گمانم این است که فهم آن آسان نباشد؛ زیرا که شفا از کتابهای مشکل علمی است؛ چون گذشته از اینکه مطالب خود دقیق و محتاج به تأمّل است، چنین مینماید و پیشینیان هم تصریح کردهاند که شیخ اجلّ در امر تصنیف اهتمام نداشته، بسیار بهسرعت مینگاشته و مراجعه و حک و اصلاح هم نمیکرده است. به این واسطه اطناب مملّ و ایجاز مخلّ و پیچیدگی عبارت و مطلب در آن بسیار است»
کتاب حاضر مشتمل بر سه فن است:
فن اول: در سماع طبیعی
- مقالۀ اول: دربارۀ اسباب و مبادی طبیعیات
- مقالۀ دوم: دربارۀ حرکت و مکان و زمان
- مقالۀ سوم: دربارۀ اموری که عارض طبیعیات است از جهت آنکه دارای کم میباشند
- مقالۀ چهارم: دربارۀ عوارض این اموری که گفته شد و مناسبات بعضی با بعضی و اموری که به مناسبات آنها تعلق میگیرد.
فن دوم: در آسمان و جهان (مشتمل بر ده فصل)
فن سوم: در کون و فساد (مشتمل بر پانزده فصل)