توضیحات
ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة
این کتاب، مشتمل بر ترجمۀ فارسی عبارات کتاب «الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة» ملاصدرای شیرازی به همراه شرح و تفسیر آن است.
مترجم شرح و تفسیر خود را در این کتاب بین هلالین قرار داده است. وی سبکی را که برای ترجمه و تفسیر کتاب برگزیده است، کاملا بدیع و تازه است؛ بدین گونه که مطالب اصل با مطالب شرح و تفسیر به طوری با هم آمیخته و تلفیق شدهاند که خوانندهای که متن را بدون توجه به علامت هلالین بخواند، به هیچ وجه نمیتواند مابین مطالب اصل و مطالب شرح و تفسیر از نظر پیوستگی عبارات و ربط مفاهیم فرق بگذارد.
از طرف دیگر اگر مطالب مابین هلالین برداشته شوند، متن اصلی کتاب شواهد نیز کاملا مفهوم و مطابق با کلمات و عبارات صدرالمتألهین میباشد؛ به عنوان نمونه بخشی از صفحه اول کتاب به دو صورت مختلف نقل میشود:
«با وجود پرانتز و مطالب داخل آن: «ممکن نیست که حقیقت و کنه وجود را تصور نمود، نه به وسیله حد (یعنی تعریف به جنس و فصل قریب) و نه به وسیله رسم (یعنی تعریف به جنس قریب و فصل بعید و اقسام دیگر رسم) و نه به وسیله صورتی مساوی با وجود (بدین معنی که وجود را با صورتی که مساوی با حقیقت وجود باشد تصور کنیم، مانند: تصور مفهوم انسان به وسیله مفهوم بشر)؛ زیرا تصور حقیقت خارجی هر چیزی عبارت است از حصول معنای آن چیز در ذهن و انتقال یافتن آن معنی از خارج به ذهن و این عمل درباره غیر وجود (یعنی ماهیات) قابل اجراست، ولی در مورد وجود ممکن نیست (زیرا اولاً تصور حقیقت وجود چنانکه گفته شد ممکن نیست و ثانیاً حقیقت وجود امری است عینی و خارجی و انتقال آن از خارج به ذهن مبطل حقیقت اوست و آنچه که از وجود در ذهن منعکس میگردد، فقط شبحی از حقیقت وجود است، نه حقیقت وجود)».
بدین ترتیب، نه تنها متن کتاب شواهد با حفظ اصالت و مستقیماً در دسترس خواننده قرار گرفته است، بلکه تفسیر مطالب نیز همراه متن بدون انقطاع و بریدگی عرضه شده است و این پیوستگی در درک و فهم مطالب این کتاب مشکل، ایجاد سهولت میکند.
مترجم دربارۀ کیفیت ترجمه خود چنین میگوید: به عقیده خودم آن چنان در ترجمۀ مطالب و مطابقت آنها با مطالب اصولی صدرالمتألهین دقت و کوشش به عمل آمده است که احتمال خطا و اشتباه بسیار کم و ناچیز است … عبارات نادرست نسخه را بدانگونه که مطابق با افکار و نظریات مؤلف در سایر کتابهای اوست ترجمه کردم. ضمناً باید گفت که اگر در بعضی از صفحات این کتاب، به خصوص اوایل آن ابهام و غموضی در عبارات مشاهده میگردد، به علت آن است که مترجم، بهخصوص مترجمی که میخواهد امانت در تعبیر را رعایت کند، در چهارچوب حفظ امانت قرار گرفته و چارهای به جز همان تعبیرات موجود در کتاب نداشته است.
ناگفته نماند که شاید بعضی از مسائل مربوط به علوم طبیعی که در این کتاب از نقطه نظر عملی و جنبه عقلی و موازین فلسفی مطرح گردیده است، احیاناً مخالف با نظریات معاصرین باشد که بر پایۀ آزمایشها و تجارب علمی استوارند و مترجم این کتاب با علم و اطلاع از این مسئله از ذکر آن حتی در پاورقی مگر در موارد معدودی خودداری نموده است؛ زیرا هدف اصلی، ترجمه افکار و بیان عقاید و نظریات صدرالمتألهین بوده است که فهم و درک آنها برای همه کس میسر نیست.
ضمناً باید گفت که مترجم، این کتاب را بدون هیچ گونه دسترسی به منابع و مآخذ ترجمه نموده است. ایشان فقط از یک نسخه امانی بهره برده است و نسخۀ دیگری در اختیارش نبوده است. نسخۀ مزبور همان نسخهای است که به اهتمام استاد سید جلالالدین آشتیانی به طبع رسیده است.