توضیحات
سوانح العشاق احمد غزالی به روایت استاد حکیم غلامحسین ابراهیمی دینانی
سوانح العشاق غزالی، اولین اثر مستقل و جامعی است که به زبان فارسی دربارۀ عشق نوشته شده است. پیش از آن نویسندگان فارسیزبان بخشی از کتب خود را به موضوع عشق یا محبت اختصاص داده بودند؛ اما کسی کتاب یا رسالۀ مستقلی به زبان فارسی در اینباره تصنیف نکرده، از اینرو احمد غزالی در واقع پیشگام بود.
مجدالدین ابوالفتح احمد بن محمد غزالی برادر کوچکتر حجتالاسلام ابوحامد امام محمد غزالی بود. کنیۀ وی ابوالفتوح و القابش مجدالدین، زینالدین و حجتالاسلام بود. احمد دوسهسالی پس از برادرش در سال ۴۵۲ یا ۴۵۳ در طابران توس دیده به جهان گشود. این دو برادر در کودکی پدرشان را از دست دادند. گفته شده پدرشان پیش از درگذشت، تربیت فرزندانش را به مردی زاهد و متقی به نام احمد اردکانی سپرد. در توس بود که احمد مانند برادرش تحصیلات مقدماتی خود را در فقه فرا گرفت و هنوز جوان بود که به تصوف گرایید.
وی یکی از فقهای بزرگ سدۀ پنجم و همچنین از بزرگترین عارفان و صوفیان عصر خود بود و اثر بزرگ وی «سوانح العشاق» نیز در همین باب تألیف شده است. این کتاب بزرگانی چون عینالقضات همدانی، عراقی، نجمالدین رازی، عبدالرحمن جامی و بسیاری از دیگر عرفا را تحت تأثیر قرار داده است. شیخ احمد غزالی به دلیل ارادت و دلسپردگی که به شاگرد خود عینالقضات همدانی داشت، شهر قزوین را برای زندگی انتخاب کرد و در سنۀ ۵۲۰ هجری قمری در سن ۶۷ سالگی در قزوین دار فانی را بدرود گفت و آرامگاه وی در مسجد احمدیه آن شهر میباشد.
سوانح از حیث معنوی یک اثر صوفیانه و عارفانۀ محض است که نهتنها از لحاظ صوری، بلکه از حیث معنوی نیز لااقل در زبان فارسی بیسابقه است. موضوع کتاب، عشق است اما نه عشق انسانی یا حتی عشق الهی، بلکه عشق مطلق یا حقیقت عشق است که در قوس نزول به همراه روح از مرتبۀ اطلاق خارج شده به مراتب عاشقی و معشوقی نزول میکند و سپس یک بار دیگر در قوس صعود این مراتب را پشت سر گذاشته و به اصل خود و حقیقت یگانگی خود باز میگردد. در ضمن همین سیر صعودی است که غزالی در این کتاب با زبانی شاعرانه به ذکر حالات عشق و سوزوگداز او و درد فراق و غم هجران او مبادرت ورزیده یکی از شاهکارهای عاشقانه را پدید آورده که در آثار صوفیانۀ پس از خود تأثیرگذار بوده است.
کتاب سوانح یک اثر عمیق عرفانی و ادبی آمیخته به رمز و اشارات است. از آنجا که غزالی قصد داشته دربارۀ معنی عشق سخن بگوید و مراد او بیان حقایقی از رموز هستی است، زبان او رنگ شاعرانه و جنبۀ رمزی و سمبلیک به خود گرفته است؛ این خصوصیت موجب شده که فهم و درک معانی فصول و عبارات کتاب دشوار گردد و شاید به دلیل همین دشواری این اثر آنطور که باید و شاید در ادبیات عرفانی زبان فارسی مورد توجه قرار نگرفته و برای شرح و توضیح آن تاکنون چندان کوششی به عمل نیامده است.
در این کتاب، سوانح العشاق به روایت دکتر دینانی آورده شده است. بعد از مقدمهای مفصل از ایشان دربارۀ این کتاب و مفهوم عشق، طی ۷۷ فصل و بند متن کتاب «سوانح العشاق» شرح و تفسیر شده است.