مجموعه ۸ جلدی ترجمه تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة
تفسیر عرفانی سورههای قرآن مجید و مشهورترین اثر مؤلف است که به زبان عربی فصیح نوشته شده و اساس آن مانند سایر تفاسیر شیعه، استشهاد به احادیث ائمه اطهار علیهم السّلام میباشد.
رویکرد تفسیر بیان السعادة، عرفانی است، و البته از نکات ادبی نیز خالی نیست. به هر روی، این تفسیر، تفسیر عرفانی است و مؤلف بزرگوار در جای جای این تفسیر، هم از اصطلاحات عرفانی، فراوان استفاده کرده و درباره آنها سخن گفت، و هم با رویکرد تأویلی از آیات سخن گفت، و معانی باطنی آیات را در حدّ گنجایش خود بازگو نمود.
به تعبیر مرحوم آیت الله معرفت: «این تفسیر کاملاً بر مذاق صوفیان و اهل عرفان و بر مبنای تأویل نوشته شده است.»
علامه طباطبایی (قدس سره) نیز در بیان طبقه بندی مفسّرین، در طبقه سوم مفسّرین، از تفسیر بیان السعادة ، به عنوان تفسیری عرفانی یاد می‌کند.
در نگاه بزرگان و صاحب نظران تفسیر بیان السعادة و نویسنده آن، مرحوم سلطان محمد گنابادی معروف به سلطان علیشاه مورد ستایش و توجّه بسیاری از بزرگان و صاحب نظران قرار گرفته است، که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱. امام خمینی (قدس سره): عرفایی که در طول این چندین قرن آمده اند و تفسیر کرده اند، نظیر محی‌الدین در بعضی از کتاب‌هایش، عبدالرزاق کاشانی در تاویلات، ملاسلطانعلی در تفسیر، اینهایی که طریقه‌شان، طریقه معارف بوده است، بعضی شان در آن فنی که داشته‌اند، خوب نوشته‌اند.
۲. علامه آیت الله حسن زاده آملی: از تفاسیر بیان السعادة استفاده‌ها بردم.
نیز: جناب آقای جنابذی نویسنده تفسیر بیان السعادة، انسان بزرگواری است، و خیلی استاد خدمت کرده است و تفسیر بیان السعادة خیلی ارزشمند است. من از همان چاپ اولش که به دستم آمد، با او محشور بودم.
۳. علی اکبر دهخدا: سلطان محمد ملقب به سلطان علی از اکابر علما و عرفای قرن چهاردهم هجرت است که ما بین علوم ظاهر و باطن را فراهم آورده، معقول و منقول را توأم ساخته و در سال ۱۳۱۹ه.ق به زیارت کعبه معظمه مشرف شده و دارای تألیفات جلیله نافعه است.
سلطان محمد گنابادی از مشهورترین عارفان و اندیشمندان سلسله نعمت اللهیه است که پس از تحصیل مقدمات علوم دینی در شهر خود در هفده سالگی به مشهد مقدس و در ادامه به عتبات عالیات سفر نمود و علوم فقهی و تفسیری را نزد استادان بزرگ حوزههای علوم اسلامی فراگرفت و به درجه عالی اجتهاد رسید. سپس به ایران مراجعت کرد و نزد حاج ملاهادی سبزواری به تحصیل حکمت مشغول شد و در حکمت مشاء و متعالیه ملاصدرا تسلط یافت. پس از چندی به راهنمایی استاد خود، ملاهادی سبزواری به سلک ارادتمندان حاج محمد کاظم اصفهانی ملقب به «سعادت علیشاه» درآمد و بعدا به مقام جانشینی او در سلسله نعمت اللهیه رسید. آرامگاه او در شهر گناباد، زیارتگاه عام و خاص است. وی گرایش و تعصب خود را به مذهب تشیع اثنی عشری در همه جای تفسیر نشان میدهد.
مهمترین امتیازات تفسیر بیان السعاده این است که نمونه عالی از تفاسیر عرفانی است که هم ریشه در تاویلات عارفانه دارد و هم مستند به روایات معصومین است. مفسر بر آن بوده که اتحاد ذاتی میان تصوف و تشیع حقیقی را با استناد به آیات قرآن و احادیث اهلبیت نشان دهد و شبهات و ایرادات مخالفان عرفان و تصوف را به گونهای عالمانه و با بهره گیری از زبان آیات و روایات پاسخ گوید.
ولایت محوری، مهمترین درونمایه عرفانی این تفسیر است که در جای جای این اثر بروز یافته است. از دیدگاه مفسر، انسان هم مانند درخت است که به مطلوب نمیرسد مگر این که به پیوند ولایت الهی متصل گردد و این ولایت، اصل خیر و منبع سعادتها و سبب ظهور ثمرات نیک و ارزشمند و موجب تبدیل میوههای فاسد و پست به میوههای قوی و شریف میگردد که همان کمال مورد نظر است.
اگرچه ستون اصلی و محوری این تفسیر مبانی عرفان و تصوف اسلامی است، اما از آنجا که مفسر، مرشد و قطب عارفان زمان خود بوده در لابه‌لای تفسیر خود به اظهار نظرهای فقهی نیز پرداخته که برای مریدانش در حکم فتوا بوده است، مانند استدلال بر حرمت شراب و حرمت استعمال دخانیات افیونی بر اساس آیه ۲۱۹ سوره بقره، فتوی بر پاکی اهل کتاب و ترجیح قول نجاست عرضی آنها بر اساس آیه ۵ سوره مائده، تحریم سفر در روز جمعه بر اساس آیه ۹ سوره جمعه، جواز ازدواج با زنان اهل کتاب تنها در مورد عقد موقت و تمتع نه در مورد عقد دائم. گرایش شیعی و بهره گیری از آبشخور وحی یعنی اقوال اهلبیت از دیگر امتیازات این تفسیر است که هم نشان از مقام والای علمی مفسر در علوم اسلامی به خصوص فقه و عقاید تشیع دارد و هم بیان کننده عمق علاقه و ارادت وی به مذهب تشیع و اهلبیت.
از دیگر امتیازات این تفسیر اهتمام به مساله تناسب آیات پیشین و پسین آنها است. مفسر بین آیات قرآنی که به ترتیب یکدیگر واقع شده‌اند از حیث معنی نیز ارتباط قرار داده و آنها را مربوط و متصل به یکدیگر تفسیر کرده است. مقدمه مفصل و عالمانه مترجم (در حدود ۱۴۰ صفحه) از مهمترین ویژگیهای این چاپ است که در آن، گزارش جامع و دقیقی از جایگاه قرآن در فرهنگ اسلامی و تاریخچه تفسیر و تاویل قرآن از آغاز تاکنون با استناد به مهمترین منابع علوم اسلامی آمده است. ترجمه یک کتاب علمی و فنی به زبان ساده و روان، کار بسیار سخت و است که مترجم خبره این کتاب به خوبی از عهده آن برآمده است.
